Ο Ιουστινιανός A΄(527-565) κληροδότησε στους διαδόχους του εκτός από ένα καλύτερα οργανωμένο κράτος και αρκετά προβλήματα. Σε διάρκεια σαράντα πέντε χρόνων (565-610) ανέβηκαν στον θρόνο οι αυτοκράτορες Ιουστίνος Β' (565-578), Τιβέριος (578-582), Μαυρίκιος (582-602) και Φωκάς (602-610). Η περίοδος που ακολούθησε το θάνατο του Ιουστινιανού σημαδεύτηκε από την προσπάθεια για τη διατήρηση των τεράστιων εδαφικών εκτάσεων που η αυτοκρατορία είχε αποκτήσει. Η Ιταλία, που ο Ιουστινιανός είχε κατορθώσει ύστερα από μεγάλο αγώνα να κατακτήσει, πέρασε στα χέρια των Λογγοβάρδων. Η εμφάνιση νέων εχθρών στο προσκήνιο, τόσο στην Ανατολή όσο και στα Βαλκάνια, και η αντιμετώπισή τους αποτέλεσε ωστόσο πρόσθετο κίνδυνο και το κύριο μέλημα των αυτοκρατόρων όχι μόνο από το 565 μέχρι το 610 αλλά και μέχρι το τέλος του 7ου και τις αρχές του 8ου αιώνα.

Χαρακτηριστικό ακόμη της περιόδου αυτής ήταν το γεγονός ότι η αυτοκρατορία περιορίστηκε σε ένα τμήμα που πληθυσμιακά, γλωσσικά και πολιτισμικά παρουσίαζε μεγάλη ομοιογένεια, παράγοντας που γινόταν ολοένα και περισσότερο αισθητός καθώς η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός αποκτούσαν μεγαλύτερη σημασία και κυριαρχούσαν στο βυζαντινό χώρο.

Υπάρχει η άποψη ότι ο Ιουστινιανός είχε εξασθενήσει οικονομικά το κράτος με αποτέλεσμα να χαθούν μετά το θάνατό του πολλά από τα εδάφη που ο αυτοκράτορας με κόπο είχε κατακτήσει. Ωστόσο, στον αντίποδα αυτής της θεωρίας βρίσκονται οι ιστορικοί που υποστηρίζουν ότι η ιστορική πορεία του Βυζαντίου και οι αλλαγές που επήλθαν οφείλονταν στην εμφάνιση νέων λαών. Ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση το γεγονός ότι το Βυζάντιο κατόρθωσε τελικά να τους αντιμετωπίσει και να επικρατήσει, έστω και με απώλειες, φανερώνει ότι ο Ιουστινιανός παρέδωσε στους διαδόχους του ένα κράτος αρκετά ακμαίο.