Πορτρέτο έλληνα αρματολού.

Η ληστεία -φαινόμενο με προοθωμανικές καταβολές στα Βαλκάνια- άρχισε να προσφέρει μετά τα μέσα του 17ου αιώνα διευρυμένες ευκαιρίες διαφυγής από την εξαθλίωση της ζωής στις αγροτικές επαρχίες της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ταξιδιωτικές μαρτυρίες και κρατικά έγγραφα του 18ου αιώνα κάνουν λόγο για δεκάδες ένοπλες ομάδες, οι οποίες επιτίθεντο σε εμπορικές αποστολές, σε κρατικούς αξιωματούχους, σε ταξιδιώτες, ακόμα και σε χωριά και πόλεις, αποκομίζοντας χρήματα, όπλα και τρόφιμα. Τα λημέρια τους βρίσκονταν σε δυσπρόσιτες χαράδρες και κορυφές σ' ολόκληρο τον ορεινό όγκο από την Καστοριά ως τα βουνά της Λαμίας. Εκεί συμβίωναν συνήθως 30 έως 50 κλέφτες, συνηθίζοντας στις σκληρές συνθήκες διαμονής και στην αυστηρή εσωτερική ιεραρχία. Προέρχονταν συνήθως από κοντινές αγροτικές περιοχές, τις οποίες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν κάτω από σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις. Στο βουνό εξοικειώνονταν με τα όπλα και με την τακτική του αιφνιδιασμού. Μάθαιναν να στήνουν ενέδρες και να επιτίθενται όλοι μαζί την κατάλληλη στιγμή (γιουρούσι). Ακόμα και όταν δεν πολεμούσαν, βρίσκονταν σε επιφυλακή· φρουρούσαν διαρκώς το λημέρι τους και ασκούνταν στο πέταγμα του λιθαριού, στο τρέξιμο, στο άλμα ή στη σκοποβολή.

Λημέρια:
συνήθως ήταν φυσικά οχυρωμένες τοποθεσίες, η φύλαξη και άμυνα των οποίων γίνονταν από συγκεκριμένες θέσεις, τα ταμπούρια.

Ιεραρχία:
η ηγετική μορφή στο λημέρι περιστοιχιζόταν συνήθως από έμπιστους συντρόφους, τα πρωτοπαλίκαρα. Yπήρχαν ακόμα αρκετά νεαρά άτομα τα οποία χρησιμοποιούνταν για βοηθητικές εργασίες, οι λεγόμενοι χατζαρούλες.

Μετά το 1680 και ως τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης οι κλέφτες διεύρυναν τις πολεμικές τους εμπειρίες. Βρίσκονταν όλο και πιο συχνά αντιμέτωποι με τις στρατιωτικές δυνάμεις των τοπικών ηγεμόνων και με τα αποσπάσματα των αρματολών, ενώ αρκετές φορές συγκρούονταν με ομάδες γενίτσαρων (yamaks), που λυμαίνονταν τις κοντινές περιοχές. Στο ίδιο διάστημα, παράλληλα με την πολεμική δεινότητα των κλεφτών μεγάλωνε και η βαρύτητά τους στην εξέλιξη των τοπικών υποθέσεων. Τοπάρχες και ισχυρές φατρίες στην κεντρική και δυτική Ελλάδα επιδίωκαν τη συνεργασία με τις ομάδες των βουνών, ενώ αρκετές φορές πίσω από τις συγκρούσεις με τους αρματολούς κρύβονταν συνεννοήσεις και αμοιβαία συμφέροντα. Στο ξεκίνημα του 19ου αιώνα οι επιχειρήσεις των κλεφτών συναντήθηκαν με τα επαναστατικά κηρύγματα κατά των Οθωμανών, για να καταλήξουν αναπόσπαστο κομμάτι της εξέγερσης των ελληνικών πληθυσμών στην τρίτη δεκαετία του αιώνα.

Αρματολοί:
ένοπλα σώματα, αρχικά με αστυνομικές αρμοδιότητες στο επαρχιακό δίκτυο της αυτοκρατορίας. Aπό τα τέλη του 18ου αιώνα αυξήθηκε η δύναμή τους στις τοπικές κοινωνίες, με αποτέλεσμα να διευρυνθούν και οι δραστηριότητές τους.