Αριστείδης Στεργιάδης
Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης από το 1919 ως το 1922, η "αινιγματική προσωπικότητα",

ο άνθρωπος που επιλέχτηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο για τη θέση αυτή, στην οποία παρέμεινε μυστηριωδώς και από τους αντιπάλους του μετά τις εκλογές του 1920.
Ο ίδιος δίστασε και καθυστέρησε όσο μπορούσε να αναλάβει τα καθήκοντά του το 1919. Μόνο οι θερμές παρακλήσεις του Βενιζέλου μετά τα αιματηρά επεισόδια της απόβασης τον έπεισαν να παρουσιαστεί στη Σμύρνη στις 18 Μαΐου. Ο ίδιος δεν πίστευε στην εκστρατεία εκτιμώντας ότι η συνολική επιχείρηση θα οδηγούσε σε σκληρό πόλεμο Ελλήνων και Τούρκων με ανυπολόγιστες συνέπειες για την Ελλάδα.
Από την άφιξή του κιόλας οι σχέσεις του με τον ελληνικό πληθυσμό ήταν δυσχερείς. Αποφασισμένος να μη δεχτεί επεμβάσεις στο έργο του ούτε από τη σμυρναϊκή δημογεροντία ούτε από τη Μητρόπολη ούτε καν από την Αθήνα, γρήγορα δυσαρέστησε τους πάντες προσηλωμένος στην εντολή του πρωθυπουργού για επίτευξη κλίματος ειρηνικής συνύπαρξης Ελλήνων και Τούρκων, οι οποίοι εξέλαβαν τη στάση του ως μεροληπτική εναντίον τους και υπέρ των Τούρκων. Συχνά συγκρούστηκε με τη στρατιωτική διοίκηση για τα όρια των αρμοδιοτήτων της και συγκέντρωσε την οργή των Μικρασιατών.
Το καλοκαίρι του 1922 ήταν ίσως ο μόνος που είχε επίγνωση της κατάστασης και της επικρεμάμενης Καταστροφής. Ο ίδιος έστειλε διαβήματα στην Αθήνα για αποστολή πλοίων που θα μετέφεραν τους χριστιανικούς πληθυσμούς. Όταν όμως επήλθε η Κατασροφή, κατηγορήθηκε ότι απέκρυψε την πραγματικότητα από τους κατοίκους και δεν τους επέτρεψε έτσι να λάβουν μέτρα για τη μεταφορά και τη σωτηρία τους. Μέρες μόλις πριν από την Καταστροφή έστελνε μάλιστα μήνυμα στους αντιπροσώπους της Αρμοστείας σε άλλες πόλεις να μην ενθαρρύνουν τους ελληνικούς πληθυσμούς να αποχωρήσουν μετά την κατάρρευση του μετώπου.
Ο ίδιος αναχώρησε από τη Σμύρνη με αγγλικό πλοίο για να εγκατασταθεί τελικά στη Νίκαια της Γαλλίας μέχρι το τέλος της ζωής του, χωρίς να ξαναβρεθεί ποτέ ούτε σε ελληνικό ούτε σε τουρκικό έδαφος.

Λεωνίδας Παρασκευόπουλος

Αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού από τα τέλη του Α' Παγκόσμιου Πολέμου και ως το δεύτερο χρόνο της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Υπό την αρχιστρατηγία του οι ελληνικές δυνάμεις κατέλαβαν τη Θράκη και τη δυτική Μικρά Ασία. Παραιτήθηκε από το αξίωμά του το Νοέμβριο του 1920 μετά την ήττα των Φιλελευθέρων και αποστρατεύτηκε κατόπιν αίτησής του.

Αναστάσιος Παπούλας
Αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρασιατική Εκστρατεία από το Νοέμβριο του 1920 ως το Μάιο του 1922. Στη θέση αυτή επέδειξε σημαντικές στρατηγικές και ηγετικές ικανότητες και εργάστηκε για την επίτευξη πνεύματος εθνικής ενότητας στο διχασμένο κομματικά στράτευμα. Αντιμετώπισε πολλές φορές παρεμβάσεις επιτελικών και αυλικών παραγόντων και του ίδιου του βασιλιά, οι οποίες έπαιξαν κατά την άποψή του μοιραίο ρόλο στην έκβαση του πολέμου. Το Μάιο του '22 παραιτήθηκε, απογοητευμένος από τους χειρισμούς της τότε πολιτικής ηγεσίας και του θρόνου. Αποσύρθηκε μάλιστα και από το στράτευμα. Υπήρξε μάρτυρας κατηγορίας στη "Δίκη των Εξ" το Νοέμβριο του 1922.

Γεώργιος Χατζηανέστης
Αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων της Μικράς Ασίας την εποχή της κατάρρευσης του μετώπου. Σε δικούς του ατυχείς χειρισμούς χρεώθηκε σε μεγάλο βαθμό η διάσπαση των ελληνικών δυνάμεων και η άμεση κατάρρευση του μετώπου. Συνελήφθη από την επαναστατική κυβέρνηση των Πλαστήρα-Γονατά και καταδικάστηκε ως συνυπεύθυνος της Καταστροφής στην περίφημη "Δίκη των εξ". Τα πολιτικά πάθη της εποχής οδήγησαν στην καταδίκη του, όπως και των άλλων συγκατηγορουμένων, παρότι βέβαια δεν ήταν δυνατό να αποδειχθεί δόλος. Καθαιρέθηκε και εκτελέστηκε στις 15 Νοεμβρίου 1922.

Η Μικρασιατική Άμυνα
Στα τέλη του Οκτωβρίου του 1921 ιδρύθηκε στη Σμύρνη η οργάνωση "Mικρασιατική ’μυνα", αντίστοιχη προς την ήδη ιδρυμένη "Εθνική Άμυνα" της Κωνσταντινούπολης, λιγότερο όμως "βενιζελική" από την πρώτη, με κύριο σκοπό τη δημιουργία αυτόνομου μικρασιατικού κράτους σε περίπτωση ελληνικής ήττας. Εξέχουσες προσωπικότητες της Σμύρνης συμμετείχαν στη Μικρασιατική ’μυνα, η οποία δημιουργήθηκε για την προστασία του ελληνικού πληθυσμού και την εξεύρεση κάποιας λύσης λίγο πριν από την κατάρρευση του μετώπου. Ο Α. Αθηνογένης, ο Σ. Σολωμονίδης, ο Α. Ψαλτώφ, ο Κ. Τενεκίδης, ο Χ. Δήμας, οι τρεις τελευταίοι αποτέλεσαν τη διοικούσα επιτροπή της, και ο μητροπολίτης Χρυσόστομος ήταν ανάμεσα στα μέλη της. Επιτροπές της Άμυνας συστήθηκαν σε πόλεις του εξωτερικού.

Σμύρνης Χρυσόστομος.
Διαπρεπής κληρικός, επίσκοπος Σμύρνης την εποχή της Μικρασιατικής Καταστροφής. Διατέλεσε μητροπολίτης Δράμας από το 1902 ως το 1910, όπου το εθνικό του έργο οδήγησε την Υψηλή Πύλη να απαιτήσει την απομάκρυνσή του δύο φορές, τη δεύτερη οριστικά. Τότε εκλέχτηκε μητροπολίτης Σμύρνης, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό. Ανέλαβε πλούσια δράση εκπαιδευτική και φιλανθρωπική. Το 1914 εξορίστηκε από τις τουρκικές αρχές, οι οποίες θορυβήθηκαν από την οργάνωση διαμαρτυριών που ανέλαβε ο Χρυσόστομος για τις διώξεις ελληνικών πληθυσμών στο οθωμανικό κράτος. Επανήλθε το 1918 μετά την ανακωχή του Μούδρου. Αναδείχτηκε σε εθνάρχη του Ελληνισμού στα χρόνια της ελληνικής κατοχής της πόλης. Όταν κατέρρευσε το μέτωπο και οι Τούρκοι έμπαιναν στη Σμύρνη, αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του παρά τις προτάσεις των προξένων της Αγγλίας και της Γαλλίας για τη διάσωσή του. Συνελήφθη από το φρούραρχο της πόλης Νουρεντίν πασά και παραδόθηκε στον εξαγριωμένο τουρκικό όχλο που τον κακοποίησε και τον κατακρεούργησε.

Νουρεντίν μπέης.
Ο τούρκος βαλής της Σμύρνης, ήρωας του πολέμου, ο οποίος από την πρώτη στιγμή δραστηριοποίηθηκε εναντίον των Ελλήνων.

Ήδη την αρχή του 1919 οργάνωνε πυρήνες αντίστασης εναντίον των Ελλήνων και προέτρεπε σε αντιστασιακή δράση. Στη Σμύρνη δημιούργησε σύνδεσμο των εφέδρων αξιωματικών και στην ύπαιθρο ένοπλα σώματα που θα αναλάμβαναν δράση για την εξόντωση Ελλήνων. Αντικαταστάθηκε τότε από το μετριοπαθή πρώην διπλωμάτη Ιζέτ μπέη. Ανέλαβε τη διοίκηση της πόλης την ημέρα της εισόδου των Τούρκων στη Σμύρνη. Ο εμπρησμός της Σμύρνης που άρχισε στις 31 Αυγούστου θεωρείται δικό του σχέδιο. Εξέδωσε διαταγές στις 3 και 10 Σεπτεμβρίου με τις οποίες καθοριζόταν η προθεσμία δεκαπέντε ημερών για την εκκένωση της Μικράς Ασίας και η αιχμαλωσία των ενήλικων αντρών στο εσωτερικό. Παρέδωσε στον τούρκικο όχλο το μητροπολίτη Χρυσόστομο, στα χέρια του οποίου ο τελευταίος βρήκε μαρτυρικό θάνατο.

Οι Σύμμαχοι
Στη διάρκεια της πυρπόλησης της Σμύρνης και της σφαγής του χριστιανικού πληθυσμού της, Ελλήνων και Αρμενίων, θρυλική έμεινε η απάθεια των συμμάχων και η απροθυμία τους όχι μόνο να παρέμβουν υπερασπίζοντάς τους αλλά και να βοηθήσουν τους αλλόφρονες από τον τρόμο Έλληνες που προσπαθούσαν όπως όπως να σωθούν προς τη θάλασσα, στα συμμαχικά πλοία. Δεν έλλειψαν βέβαια και εκείνοι που βοήθησαν με διάφορους τρόπους στη διάσωση των Ελλήνων και των Αρμενίων.