Γεια σας και χαρά σας, εδώ Ηρακλής!
Έβαλα το καλύτερο κοστούμι μου, ξυρίστηκα, αρωματίστηκα και να 'μαι! Μου παρήγγειλε το αφεντικό μου, ο κύριος Λέων, να έρθω εδώ να τον βοηθήσω, γιατί «θα ηγηθεί μιας σπουδαίας ανασκαφής, μετά δόξης και τιμής». Μεταξύ μας, δεν πολυκατάλαβα τι ακριβώς ήθελε να πει: κάτι θα σκάψουν, κάτι θα κοσκινίσουν και στο τέλος θα το ανακαλύψουν! Α, να τος που έρχεται και μαζί του όλη η υπόλοιπη παρέα, τα ΙΜΕάκια! Αλλά γιατί φόρεσαν καπέλα και πρόχειρα ρούχα και κουβαλούν κασμάδες, σκουπάκια και μυστριά; Σίγουρα κάτι δεν κατάλαβα καλά...

Πού κρύβεται η ιστορία;
Στης γης τα μυστικά αρχεία...

Όσο πιο πίσω προσπαθούμε να ταξιδέψουμε στο χρόνο, τόσο πιο δύσκολη και περιπετειώδης γίνεται η εξερεύνηση του παρελθόντος. Γιατί το παρελθόν είναι θαμμένο στη γη ή έχει βουλιάξει στο βυθό της θάλασσας και μπορεί να έχει υποστεί αλλοιώσεις από τα στοιχεία της φύσης, το νερό, τη φωτιά και τον αέρα. Δεν έχει όμως εξαφανιστεί: περιμένει τη στιγμή που κάποιοι θα το ανακαλύψουν και θα προσπαθήσουν να το ερμηνεύσουν, χρησιμοποιώντας σύγχρονα μέσα και τεχνικές. Ποιοι είναι αυτοί; Μα φυσικά οι αρχαιολόγοι, που μαζί με μια σειρά από ειδικούς συνεργάτες θα καταπιαστούν με μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και γοητευτικές εργασίες: την ανασκαφή.

Πώς θα ξέρω πού να ψάξω
και το παρελθόν να σκάψω;

Για να αρχίσει μια ανασκαφή, οι αρχαιολόγοι βασίζονται στις κατάλληλες ενδείξεις, που αποκαλύπτονται με τις αρχαιολογικές έρευνες. Πoλύ συχνά, ειδικά σε χώρες όπως η Eλλάδα, που η γη της σώζει πλήθος από αρχαία, η ανακάλυψη αρχαιολογικών θέσεων γίνεται τυχαία, είτε από γεωργούς που οργώνουν τα χωράφια τους, είτε από ψαράδες και δύτες που ψαρεύουν, ακόμη κι όταν ανοίγονται τα θεμέλια οικοδομών ή κατασκευάζονται δρόμοι. Σκοπός της ανασκαφής είναι να συγκεντρωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες, οι οποίες, με την κατάλληλη επεξεργασία, θα οδηγήσουν στη σύνθεση της ιστορίας ενός τόπου. Οι μεγαλύτεροι «εχθροί» της είναι οι βιαστικές κινήσεις, η προχειρότητα και ο κακός συντονισμός, γιατί μπορεί να προκαλέσουν λάθη, τα οποία δυστυχώς δε διορθώνονται.

Μάστορες και ειδικοί,
μια ομάδα στην ανασκαφή!

H λέξη-κλειδί για μια επιτυχημένη ανασκαφή είναι η συνεργασία. Εκτός από τους αρχαιολόγους, συμμετέχουν άνθρωποι με διαφορετικές ειδικές δεξιότητες και γνώσεις:

• ο τοπογράφος χωρίζει τον τόπο της ανασκαφής σε τετράγωνα διαστάσεων 4x4 μέτρα, τα σκάμματα, αφήνοντας ανάμεσά τους διαδρόμους, για να κυκλοφορούν οι εργάτες και οι ειδικοί επιστήμονες
• ο αρχιτέκτονας ή ο σχεδιαστής κάνει τα σχέδια των αρχιτεκτονικών στοιχείων
• ο φωτογράφος φωτογραφίζει τα ευρήματα
• ο συντηρητής αναλαμβάνει τη συντήρηση των ευρημάτων
• ο ανθρωπολόγος μελετά τα οστά, ο γεωλόγος τα πετρώματα, άλλοι ειδικοί τα υπολείμματα καρπών και γύρης
• οι ειδικευμένοι εργάτες σκάβουν πολύ προσεκτικά με τις αξίνες και τους κασμάδες, απομακρύνουν τα χώματα με τα φτυάρια και τα καρότσια, ενώ ταυτόχρονα προσέχουν να μην καταστρέψουν ή κατά λάθος πετάξουν τυχόν ευρήματα.

Λεπτολόγος που είναι ο αρχαιολόγος!

Όταν η ανασκαφή φτάσει στις πρώτες ενδείξεις αρχαίων, έρχεται η σειρά του αρχαιολόγου να αναλάβει και πρακτικά δράση. Aπομακρύνει τα χώματα με μυστρί και μικρούς κασμάδες. Σκουπίζει και καθαρίζει τα ευρήματα με σκουπάκι ή, αν είναι πολύ ευαίσθητα, με βουρτσάκι και πινέλο. H ανασκαφή γίνεται στρωματογραφικά, δηλαδή αφαιρούνται σταδιακά στρώσεις χώματος, τα λεγόμενα στρώματα. Γι' αυτό ο καλός αρχαιολόγος πρέπει να γνωρίζει να «διαβάζει» το χώμα και να διακρίνει σε αυτό καύσεις, πυρές, λάκκους, θεμελιώσεις, χωμάτινους δρόμους και αυλές, πατώματα από πηλό ή πλίνθους.

Με καλαμάρι και χαρτί,
όλα για την ανασκαφή...

Ένα μικρό βιβλιαράκι, το ημερολόγιο της ανασκαφής, είναι ο πιο πολύτιμος βοηθός του αρχαιολόγου. Σε αυτό σημειώνει όλες τις ενδείξεις, τις ενέργειες, τα ευρήματα, τις μετρήσεις και τις παρατηρήσεις του, τα πρώτα σχέδια, καθώς και τις φωτογραφίες που αντιστοιχούν στο κάθε στρώμα της ανασκαφής. Kάθε κινητό εύρημα μπαίνει σε σακουλάκι είτε μόνο του, αν είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, είτε μαζί με άλλα από το ίδιο σύνολο και συνοδεύεται από ένα καρτελάκι με τα στοιχεία της «ταυτότητάς» του.

Στο φως αν έρθουν τα παλιά,
τι γίνεται άραγε μετά;

Tα χώματα της ανασκαφής συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένο χώρο και δείγμα τους πηγαίνει για ανάλυση. Μπορεί ακόμη να κοσκινιστούν, για να συλλεχθούν μικροσκοπικά αντικείμενα, όπως χάντρες ή σπόροι. Tα ευρήματα της ανασκαφής μεταφέρονται σε χώρο που έχει από πριν οριστεί και οργανωθεί, για να πλυθούν, να καθαριστούν και να καταγραφούν. Στη συνέχεια κατατάσσονται σε κατηγορίες και άλλα μεταφέρονται στην αποθήκη της ανασκαφής, άλλα στέλνονται για συντήρηση και στερέωση και ορισμένα στα εργαστήρια, για να μελετηθούν από ειδικούς επιστήμονες.