α πρώτα φανερώματα συστηματικής καλλιέργειας της δημώδους λογοτεχνίας τοποθετούνται στο 12ο αιώνα. Εμφανίζονται λογοτεχνικά έργα σε δημώδη γλώσσα, με εμφανή όμως λόγια προέλευση και στενούς δεσμούς με τα πρότυπα και τα είδη της λόγιας παραγωγής.
Τα έργα που γνωρίζουμε σχετίζονται με παραδοσιακά ρητορικά είδη: Ο Σπανέας (διδασκαλία παραινετική) ανήκει στο είδος των παραινετικών λόγων. Συνδέεται στενά με τον ψευδο-ισοκράτειο λόγο Προς Δημόνικον και χρησιμοποιεί σε μεγάλη έκταση διδάγματα της Αγίας Γραφής. Σχετίζεται επίσης με το είδος κάτοπτρο ηγεμόνος.
Με την αυτοβιογραφία συνδέεται το ποίημα του Μιχαήλ Γλυκά (γνωστός και από άλλα έργα σε λόγια γλώσσα), στο οποίο περιγράφει τις εμπειρίες του στη φυλακή, γενικεύει τα παράπονά του σε παρατηρήσεις γνωμικού και ηθικοδιδακτικού χαρακτήρα και παρακαλεί τον αυτοκράτορα να τον απελευθερώσει. Ο έμμετρος δημώδης επιβατήριος για την πριγκίπισσα Αγνή της Γαλλίας, μνηστή του Αλεξίου Β', είναι ένας ευκαιριακός ρητορικός λόγος, αναμφισβήτητα λόγιας προέλευσης. Γράφτηκε με αφορμή την έλευση της Αγνής στην Κωνσταντινούπολη για την τέλεση των γάμων της με τον Αλέξιο Β'. Σώζεται σε εικονογραφημένο, εξαιρετικής πολυτέλειας χειρόγραφο και φαίνεται πως προοριζόταν ως δώρο στην ίδια τη νεαρή νύφη.
Μια μικρή ομάδα κειμένων αποτελούν εξέλιξη και δημιουργική αξιοποίηση της παράδοσης της σάτιρας και του ρητορικού είδους της ηθοποιίας (Πτωχοπροδρομικά ποιήματα).
Οι βυζαντινοαραβικές συγκρούσεις αποτελούν το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο κινείται η σωζόμενη ηρωική ποίηση των Βυζαντινών και πιο συγκεκριμένα τα τραγούδια του λεγόμενου ακριτικού κύκλου (Άσμα του Αρμούρη). Στο 12ο αιώνα τοποθετούν επίσης οι περισσότεροι μελετητές τη σύνταξη του επικού έργου Διγενής Ακρίτης.

Σπανέας, E. Legrand (έκδ.), Bibliotheque Grecque Vulgaire, I, 1880.
Τον βασιλέαν αγάπα τον και τίμα και φοβού τον·/
και ας εν η υπόληψίς σου ορθή και η γνώμη σου ελευθέρα,/
πρόβλησις έστι γαρ θεού, χριστός ένι κυρίου/ [. . .]
εάν ακούσης κατ' αυτού σκευήν επιβουλίας,*/
και ου δράμης, όση δύναμις, και σπεύσης ολοψύχως/
να δείξης τον επίβουλον και να τον φανερώσης,/
να πάθη αυτός και μετ' αυτού να παιδευθώσιν άλλοι,/ ένοχος είσαι πειρασμών, θανάτου τιμωρίας/ [. . .]
Αγάπα τα στρατιωτικά, πάντοτε μάνθανέ τα,/ στρατιώται ήσαν όλοι σου και πάπποι και προσπάπποι,/
και όλον το γενολόγιν σου καλούς στρατιώτας είχε·/
και αν αγαπάς και γρηγορείς συντόμως να τα μάθης./
Εις το κυνήγιν σπούδαζε και τρέχε και γρηγόρει,/
ότι ωφελεί τον άνθρωπον μεγάλως εις στρατίαν./
Παν αγαθόν και χρήσιμον και μάνθανε και λάλει,/
άκουε πάντα συνεχώς και χώριζε το κρείττον.

*σκευήν επιβουλίας: κακόβουλα σχέδια

Μιχαήλ Γλυκάς, Στίχοι ους έγραψεν καθ' ον κατεσχέθη καιρόν, Λ. Πολίτης, Ποιητική Ανθολογία, τόμ. Α', σ. 42-43.