O ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ
(14ος ΑΙΩΝΑΣ)

Διοικητικές αλλαγές


Ο αγώνας κατά των Φράγκων στις αρχές του 14ου αιώνα, εξελίσσεται ευνοϊκά για την Αυτοκρατορία κι ο Μυστράς δεν είναι μόνο το διοικητικό κέντρο της βυζαντινής Πελοποννήσου, αλλά κι η σημαντικότερη βάση για τον πόλεμο κατά του πριγκιπάτου της Αχαΐας. Η Κωνσταντινούπολη αρχίζει να δίνει ιδιαίτερη σημασία στην Πελοπόννησο, καθώς εδώ υπάρχουν δυνατότητες επέκτασης της βυζαντινής κυριαρχίας κι ανόρθωσης του γοήτρου και του κύρους της Αυτοκρατορίας.
Το αξίωμα της κεφαλής παύει να είναι ετήσιο κι αποκτά μεγαλύτερη διάρκεια. Αυτά τα χρόνια, η πειρατεία στο Αιγαίο βρίσκεται σε έξαρση κι οι περιορισμένες δυνατότητες του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου υποχρεώνουν τον Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο να διαλύσει τον βυζαντινό στόλο. Έτσι δεν ήταν εύκολο να πηγαίνει κάθε χρόνο νέος διοικητής στην Πελοπόννησο μαζί με τη συνοδεία του.
Αριστοκρατία και πόλη



Μ έλη υψηλών αριστοκρατικών οικογενειών της Αυτοκρατορίας λαμβάνουν, στις αρχές του 14ου αιώνα, το αξίωμα της κεφαλής και φθάνουν στην πόλη αναζητώντας τη δόξα στο πεδίο της μάχης. Είναι γνωστοί δύο διοικητές του Μυστρά αυτή την περίοδο. Ο ένας, μέλος της οικογένειας των Καντακουζηνών, που ίσως λεγόταν Ματθαίος, ήρθε στον Μυστρά λίγο μετά το 1285 κι έζησε εκεί οκτώ χρόνια. Ο δεύτερος διοικητής, που το όνομα του μας είναι γνωστό, ήταν ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος Ασάνης (1315-1321). Στα χρόνια της δικής του διοίκησης, ανακτήθηκε από τους Βυζαντινούς η Αρκαδία με το σημαντικό κάστρο της 'Ακοβας.
Η άφιξη των νέων διοικητών, που ήσαν μέλη των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων της Κωνσταντινούπολης, παρακίνησε αριστοκράτες Πελοποννήσιους, αλλά και Κωνσταντινουπολίτες, να κτίσουν κι αυτοί σπίτια στην πόλη. Ο Μυστράς αναδεικνύεται σε σημαντικό κέντρο πολιτικής κι εκκλησιαστικής εξουσίας κι αναπόφευκτα προκαλούνται σημαντικές χωροταξικές ανακατατάξεις, αφού οι νέοι υψηλόβαθμοι κάτοικοι, για λόγους γοήτρου, καταλαμβάνουν κυρίως την περιοχή που περιβάλλει το ανάκτορο του διοικητή. Την ίδια περίοδο φθάνει στο Μυστρά κι ο δραστήριος μοναχός Παχώμιος από την Κωνσταντινούπολη και συμβάλλει στην ανέγερση της εκκλησίας της Οδηγήτριας, που με το νεοτεριστικό αρχιτεκτονικό της σχέδιο άσκησε μεγάλη επίδραση στα μεταγενέστερα εκκλησιαστικά μνημεία της βυζαντινής Πελοποννήσου.
Στις αρχές του 14ου αιώνα ανεγέρθηκε μια μεγάλη ιδιωτική οικία, δυτικά του ανακτόρου, που ήταν γνωστή στον κόσμο ως το "Παλατάκι". Από τη θέση των λίγων αριστοκρατικών οικιών που σώθηκαν, φαίνεται ότι ο Μυστράς δεν είχε μια ιδιαίτερη συνοικία όπου διέμεναν τα μέλη της άρχουσας τάξης. Ωστόσο τα περισσότερα σπίτια πλουσίων φαίνεται ότι ήταν συγκεντρωμένα σε δύο ζώνες. Η πρώτη ζώνη βρισκόταν στην 'Ανω Πόλη, γύρω από τα παλάτια, δηλαδή το κέντρο της πολιτικής εξουσίας και η δεύτερη στις νότιες γειτονιές του οικισμού, που δεν ήταν πυκνοκατοικημένες, αν και το έδαφος εκεί ήταν επίπεδο και κατάλληλο για την ανέγερση μεγάλων σπιτιών.
Μυστράς (1348-1400)



Η σημαντική τομή στην ιστορία του Μυστρά είναι το έτος 1348. Αυτή τη χρονιά φθάνει στην πόλη ο Μανουήλ Καντακουζηνός, γιος του αυτοκράτορα Ιωάννη, ως διοικητής της Πελοποννήσου. Έχει τον υψηλό τιμητικό τίτλο του Δεσπότη, που στο εξής θα συνοδεύει τα ονόματα όλων των ηγεμόνων της επαρχίας. Το έτος αυτό ξεκινά κι η ιστορία του αυτόνομου δεσποτάτου του Μοριά. Κανένας από τους μεταγενέστερους δεσπότες δεν έκοψε δικά του νομίσματα ούτε θέσπισε νόμους, όλοι τους όμως ακολούθησαν, για την περιοχή τους, πολιτική αυτόνομη από το κέντρο της Αυτοκρατορίας.
Στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα ο Μυστράς συνεχίζει να αναπτύσσεται. Ιδρύονται οι μονές της Αγίας Σοφίας και της Περίβλεπτου ενώ νέα κτίρια προστίθενται στο συγκρότημα των ανακτόρων. Τα παλάτια γίνονται πια ένα σύμπλεγμα κτιρίων, που τονίζουν το κύρος και την ιδιαίτερη θέση του ηγεμόνα.
Ο πόλος της πολιτικής εξουσίας στο Μυστρά βρίσκεται στην άκρη του οικιστικού συνόλου, σε σχέση με το κέντρο της εκκλησιαστικής αρχής, τη Μητρόπολη. Οι δύο πόλοι της εξουσίας παραμένουν έτσι διακριτοί, φαινόμενο συνηθισμένο σε κάποιες δυτικές μεσαιωνικές πόλεις, όπου συχνά οι σχέσεις τους ήταν ανταγωνιστικές. Στον βυζαντινό Μυστρά δεν φαίνεται να υπάρχει ανταγωνισμός ανάμεσα στις δύο εξουσίες. Η εμφανής χωροταξική τους διάκριση μπορεί να ερμηνευθεί είτε ως μίμηση δυτικών προτύπων είτε ως προσαρμογή στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αστικού συνόλου. Η πιο πυκνοκατοικημένη ζώνη του Μυστρά ήταν η βορειοανατολική γειτονιά του, κέντρο της οποίας αποτελούσε ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Δημητρίου. Έτσι ο κατεξοχήν χώρος λατρείας στην πόλη βρίσκεται σε μια συνοικία πολυάνθρωπη κι εξυπηρετεί τις ανάγκες της λαϊκής θρησκευτικότητας.
Ο 14ος αιώνας κλείνει για τον Μυστρά με την άνοδο μιας νέας δυναστείας στο δεσποτικό θρόνο. Στα 1383 πέθανε ο τελευταίος γόνος της αυτοκρατορικής οικογένειας των Καντακουζηνών, ο Ματθαίος και στην Πελοπόννησο φθάνει ο Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος. Ο τελευταίος αιώνας της παρουσίας των Βυζαντινών στον Μυστρά, θα συνδεθεί στενά με την παρουσία στην πόλη μελών της τελευταίας αυτοκρατορικής οικογένειας.
Βλ. επίσης:Tέχνη 14ου αιώνα.
Βλ. επίσης:Πνευματική κίνηση 14ου αιώνα.
Βλ. επίσης:Κοινωνική ζωή.