Πνευματική κίνηση στο Μυστρά
(14ου αιώνα)

Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της πνευματικής κίνησης στο Μυστρά (14ος αιώνας)

Ο Μυστράς, πρωτεύουσα του βυζαντινού Μοριά, αναδεικνύεται σε σημαντικό πνευματικό κέντρο στο β΄ μισό του 14ου αιώνα. Μετά την ίδρυση του δεσποτάτου, στα 1348, ένας μικρός κύκλος ουμανιστών συγκεντρώνεται γύρω από το δεσπότη Μανουήλ Καντακουζηνό κι αργότερα γύρω από τον αδερφό του Ματθαίο. Όλοι προέρχονται από την Κωνσταντινούπολη, ανήκουν δηλαδή σε μια ομάδα διανοουμένων, που δεν είναι αυτόχθονη.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της ομάδας των λογίων ήταν ότι οι απόψεις τους, θεολογικές, φιλοσοφικές ή πολιτικές, δε συμφωνούσαν πάντα με τις αντίστοιχες κυρίαρχες αντιλήψεις στην Κωνσταντινούπολη. Αρκετοί από τους διανοούμενους του Μυστρά είχαν έρθει σε ρήξη με την ησυχαστική μερίδα και κάποιοι απ’ αυτούς έδιναν στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και στα κείμενά του μεγαλύτερη σημασία απ’ ότι η επίσημη Εκκλησία. Ο Μυστράς εμφανίζεται σε επιστολές της εποχής, ως το κατάλληλο καταφύγιο για όσους ενδιαφέρονταν για την αρχαιοελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Σ’ αυτά τα χρόνια ξεκινά και η σύνδεση της πόλης με την αρχαία Σπάρτη και τον πολιτισμό της, φαινόμενο που θα πάρει άλλες διαστάσεις στην Τουρκοκρατία, όταν οι Ευρωπαίοι περιηγητές ταυτίζουν πια και χωροταξικά τις δύο πόλεις.
Η ερμηνεία της έλευσης στον Μυστρά λογίων, οι απόψεις των οποίων δεν κινούνταν πάντα μέσα στα πλαίσια του επίσημου λόγου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, μπορεί να γίνει, αν υπολογιστούν δύο βασικοί παράγοντες. Ο πρώτος είναι ο αυλικός χαρακτήρας της πνευματικής κίνησης του Μυστρά. Οι λόγιοι περιέβαλλαν τους δεσπότες, που ήταν άνθρωποι υψηλής, συνήθως, παιδείας και δεκτικοί σε νέα πνευματικά ρεύματα. Οι ιδέες των ουμανιστών νομιμοποιούνταν έτσι μέσα από το κύρος του Ηγεμόνα. Ο δεύτερος λόγος είναι η μικρή ισχύς της τοπικής Μητρόπολης, σε σύγκριση μάλιστα με το πανίσχυρο πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε κι ο ανταγωνισμός της με την παλαιότερη μητρόπολη Μονεμβασίας για ζητήματα πρωτοκαθεδρίας και ελέγχου επισκοπών, την καθιστούσαν έναν μάλλον αδύναμο πολέμιο των "ελληνικών" ιδεών.
Πλατωνική φιλοσοφία στο Μυστρά (14ος αιώνας)


Σ τα τέλη του 14ου αιώνα, το ενδιαφέρον για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό στον Μυστρά, παίρνει νέες διαστάσεις. Οι λόγιοι της πόλης δεν ενδιαφέρονται πια μόνο για την υφολογική μίμηση αρχαίων προτύπων και για την εκζητημένη μορφή των κειμένων τους. Επιστολές της εποχής κάνουν λόγο για έναν κύκλο πλατωνιστών στην αυλή των δεσποτών, που παρομοιάζεται με την πλατωνική Ακαδημία. Η πιο σημαντική μορφή του κύκλου φαίνεται ότι ήταν ο Μανουήλ Ραούλ Μετοχίτης, για τη ζωή και την καριέρα του οποίου σχεδόν τίποτα δε γνωρίζουμε. Το ενδιαφέρον, πάντως, για την πλατωνική φιλοσοφία, μέσα από σχήματα, που ήδη κινούνταν πέρα από τα όρια του Λόγου της Εκκλησίας, εκδηλώνεται στην αυλή του Μυστρά στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα κι ετοιμάζει το εδάφος για τις ειδωλολατρικές αναζητήσεις του Πλήθωνα, το 15ο αιώνα.
Αντιγραφές χειρογράφων στον Μυστρά (14ος αιώνας)


Η ύπαρξη μιας τοπικής πνευματικής ζωής στον Μυστρά του 14ου αιώνα φαίνεται και μέσα από την παραγωγή χειρογράφων. Ο πιο διάσημος αντιγραφέας, που έζησε στην πόλη ήταν ο Μανουήλ Τζυκανδύλης. Καταγόταν από την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη, όμως ανάμεσα στα 1362 και 1370 ζούσε στον Μυστρά, όπου είχε ακολουθήσει τον προστάτη του, τέως αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνό.
Πολλά από τα χειρόγραφα, που αντιγράφονται αυτή την εποχή στο Μυστρά και στις γειτονικές περιοχές, είναι έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Τα περισσότερα είναι κείμενα ιστορικών, όπως οι Πλούταρχος, Αρριανός, Ηρόδοτος και Θουκυδίδης, πράγμα που δηλώνει και τις ιδιαίτερες αναγνωστικές προτιμήσεις των αριστοκρατικών κοινωνικών στρωμάτων, που τα παρήγγειλαν. Δε λείπουν όμως κι αντίγραφα μεταφράσεων λατινικών κειμένων, αλλά και χειρόγραφα με περιεχόμενο θρησκευτικό.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ένα αντίγραφο του Ηροδότου, που γράφτηκε στο 'Αστρος και φέρει την υπογραφή ενός ιερέα, με το όνομα Κωνσταντίνος. Φαίνεται ότι γύρω από κάποιους επισκόπους υπήρχαν κύκλοι λογίων, που ενδιαφέρονταν και για αρχαία ελληνικά κείμενα. Στόχος τους ήταν μάλλον η πληρέστερη εκπαίδευση των νέων κληρικών.
Βλ. επίσης:Tέχνη 14ου αιώνα.
Βλ. επίσης:H ιστορία της πόλης το 14ο αιώνα.
Βλ. επίσης:Η τέχνη του Μυστρά το 14ο αιώνα.