Αγαπημένα μας ΙΜΕάκια, σας προσκαλούμε σε μια περιήγηση στο θαυμαστό κόσμο της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας! Ας μεταφερθούμε καταρχήν στον 5ο αιώνα π.Χ. Τι θα λέγατε για μια θαλασσινή περιπέτεια, όχι βέβαια «καβάλα στο δελφίνι», αλλά πάνω σε μια καλοτάξιδη πεντηκόντορο (ένα πλοίο που αποτελεί μετεξέλιξη της τριακοντόρου, αντίγραφο της οποίας φιλοξενείται στον «Ελληνικό Κόσμο»); Για 1.000 περίπου χρόνια όργωνε τα πέλαγα το περίφημο αυτό πολεμικό σκάφος. Ο πρώτος που μας ενημερώνει για την ύπαρξή του είναι ο Όμηρος! Με τέτοια πλοία, αναφέρει, ταξίδεψαν στην Τροία τα στρατεύματα του Αχιλλέα και του Φιλοκτήτη.
Η πεντήκοντορος είχε μήκος 33 και πλάτος 4.80 μέτρα. Το πλήρωμά της αποτελούνταν από 50 κωπηλάτες, 25 από κάθε πλευρά, και 10 ναυτικούς. Ανήκε -όπως και η γνωστή σας «τριήρης»- στην οικογένεια των πλοίων της προκλασικής περιόδου, που η κίνησή τους βασιζόταν, σε μεγάλο βαθμό, στα κουπιά.

Μετρώντας τα άστρα...
Οι πρόγονοί μας δεν παρέλειψαν να ασχοληθούν και με τον ουρανό. Η μελέτη του, εξάλλου, διευκόλυνε τη ναυσιπλοΐα. Με τον αστρολάβο, ένα αστρονομικό όργανο, υπολόγιζαν το γεωγραφικό μήκος και πλάτος ενός σημείου μετρώντας το ύψος του ήλιου και των αστέρων. Εφευρέτης του ήταν ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, το... βιογραφικό του οποίου θα έκανε πολλούς σήμερα να υποκλιθούν με δέος μπροστά στις γνώσεις του: αστρονόμος, γεωγράφος, μαθηματικός, μελετητής και συγγραφέας, έζησε και έδρασε στην Αλεξάνδρεια το 2ο αιώνα μ.Χ. Άφησε ένα σημαντικό σε αριθμό και περιεχόμενο έργο, που διατηρήθηκε είτε στο ελληνικό πρωτότυπο είτε σε αραβικές και λατινικές μεταφράσεις.

Μια αυθεντία από τα Αντικύθηρα
Δεν μπορεί, θα έχετε ακούσει γι' αυτό το σπανιότατο μηχανισμό, τον παγκοσμίως γνωστό και ως «Υπολογιστή των Αντικυθήρων». Πρόκειται για ένα αστρονομικό όργανο, που προσδιορίζει με μεγάλη ακρίβεια τις κινήσεις του Ήλιου και της Σελήνης στο ζωδιακό κύκλο. Αποτελείται από 29 περίπου γρανάζια, διαφορετικών μεγεθών, τα οποία μπορούν να μπουν σε κίνηση ταυτόχρονα, με τη βοήθεια μιας χειρολαβής. Το γεγονός ότι, μέχρι σήμερα, δεν έχει βρεθεί πουθενά στον κόσμο άλλο όργανο σαν αυτό, αυξάνει τόσο την ιστορική του αξία, όσο και τη... μανία των αρχαιολόγων να ανακαλύψουν όλα τα μυστικά του! Πιστεύεται ότι κατασκευάστηκε το 80 π.Χ., στη Ρόδο.

Αρχαίοι αυτοματισμοί
Συχνά αναρωτιέμαι πώς γίνεται κι ανοίγουν οι εξωτερικές πόρτες των πολυκαταστημάτων ή των τραπεζών, μόλις σταθώ μπροστά τους. Αν και μπουμπούνας στη φυσική, υποψιάζομαι ότι δεν υπακούουν στη γνωστή προσταγή «σουσάμι άνοιξε» του Αλή Μπαμπά! Ξέρετε ότι ο Ήρωνας ο Αλεξανδρεύς, που έζησε πιθανότατα τον 1ο αιώνα π.Χ., κατασκεύασε μηχανές που λειτουργούσαν και κινούνταν από μόνες τους, συνδυάζοντας τις ιδιότητες των υγρών και των αερίων με πολύπλοκους μηχανισμούς και με έναν ιδιοφυή προγραμματισμό κινήσεων; Διαβάστε πώς περιγράφει την αυτόματη λειτουργία των πυλών ενός ιερού ναού: «Ναός κατασκευάζεται, έτσι ώστε μόλις ανάψει φωτιά σε βωμό που βρίσκεται στην είσοδό του και γίνει θυσία, οι πόρτες του ναού να ανοίγουν αυτόματα, και μόλις σβήσει η φωτιά, πάλι να κλείνουν». Καταλάβατε τι μηχανεύτηκε ο Ήρων; Αξιοποίησε τη διαστολή του θερμαινόμενου αέρα κάτω από το βωμό, για να μεταφέρει υγρό από ένα σταθερό σε ένα κινητό δοχείο και χρησιμοποίησε τροχαλίες και αντίβαρα, ώστε να περιστρέφονται οι πύλες του ναού. Θαύμα, θαύμα!...

Ο... φλογισμένος τηλέγραφος!
Η βασίλισσα Κλυταιμνήστρα αγωνιούσε για την έκβαση του πολέμου στην Τροία. Είχε κάνει τα καταχθόνια σχέδιά της και ήθελε να είναι προετοιμασμένη. Πώς, όμως, θα μάθαινε γρήγορα και σίγουρα τα μαντάτα; Έδωσε εντολή στους φρουρούς της να παραμένουν άγρυπνοι, κάνοντας βάρδιες με τα μάτια ορθάνοιχτα σαν γάτες στη... στέγη του παλατιού. Οι κατακόκκινες φλόγες στο απέναντι βουνό θα μαρτυρούσαν ότι πάρθηκε η Τροία από τους Έλληνες. Για χρόνια δε φαινόταν τίποτα. Αλλά μια σκοτεινή νύχτα οι πυρσοί επιτέλους έλαμψαν! Ο οπτικός τηλέγραφος «άναψε φωτιές» στην Ίδη της Τροίας, στο Έρμαιο της Λήμνου, στον Άθω (Άγιον Όρος), στο Μάκιστο της Εύβοιας, στο Μεσσάπιο (Εύριπο), στον Κιθαιρώνα, στα Μέγαρα και στις κορυφές του Αραχναίου, κοντά στις Μυκήνες, όπου βρισκόταν το ανάκτορο των Ατρειδών. Τα βουνά που επιλέχθηκαν για την αναμετάδοση του μηνύματος δεν ήταν τυχαία. Ακόμη και σήμερα, σκαρφαλώνοντας σε οποιοδήποτε από αυτά, μπορούμε -εφόσον ο ουρανός είναι καθαρός- να διακρίνουμε την απέναντι κορυφή. Ο τρόπος αυτός της επικοινωνίας ονομαζόταν πυρσεία ή φρυκτωρία (φρυκτός = πυρσός και ώρα = φροντίδα). Τον συναντάμε στον Όμηρο, στον Αισχύλο, στον Ευριπίδη, στον Αριστοφάνη και στο Θουκυδίδη.