Τα ομηρικά έπη Ιλιάδα και Οδύσσεια αντικατοπτρίζουν κυρίως τον κόσμο των ευγενών. Εξαίρουν τους βασιλείς, τα πολεμικά τους κατορθώματα και τις ηρωικές τους μονομαχίες, εξυμνούν τις επισκέψεις βασιλέων άλλων πόλεων στα παλάτια τους, τα πολύτιμα δώρα φιλοξενίας που αντάλλασσαν, τα κοινά γεύματα που τους ετοίμαζαν οι σκλάβοι και οι υπηρέτες. Αντίθετα, το Έργα και Ημέραι του Ησιόδου πραγματεύεται τον κατά πολύ λιτότερο τρόπο ζωής του αγροτικού κόσμου. Οι χωρικοί ζουν με το φόβο μήπως οι προμήθειές τους δεν επαρκέσουν για ολόκληρο το έτος, μήπως καταστραφεί η σοδειά τους από την κακοκαιρία ή την ξηρασία ή μήπως άγρια ζώα κατασπαράξουν τα κατοικίδιά τους. Η επιβίωσή τους απειλείται συνεχώς και οι ίδιοι διατρέχουν τον κίνδυνο να υποβαθμιστούν σε κάποια κατώτερη κοινωνική τάξη. Λόγω ακριβώς αυτής της οπτικής του γωνίας, που διαφέρει ουσιαστικά από εκείνη των ομηρικών επών, το Έργα και Ημέραι μάς επιτρέπει να συμπληρώσουμε και να διορθώσουμε την εικόνα μας για την κοινωνία και τη δομή της, τον τρόπο ζωής και την καθημερινότητα τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ.

Ο Ησίοδος δεν καθιστά απλώς την αγροτική κοινωνία υπόβαθρο του διδακτικού του ποιήματος, αλλά καταγράφει και τα διάφορα γλωσσικά εκφραστικά της μέσα και γι' αυτό αποτελεί άμεση μαρτυρία για την αγροτική κοινωνία του 7ου αιώνα π.Χ. Παρόλο που το Έργα και Ημέραι έχει τη μορφή των επικών εξαμέτρων, περιέχει ωστόσο και πολυάριθμα σύντομα γνωμικά, χαρακτηριστικά για τις αγροτικές κοινωνίες, που σπάνια διαθέτουν γραπτές μαρτυρίες. Παρ' όλα αυτά η αγροτική κοινότητα προσπαθεί να διασφαλίσει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, να καθιερώσει κανόνες συμβίωσης και να τους καταστήσει δεσμευτικούς για όλους τους χωρικούς. Αυτό επιτυγχάνεται με τα γνωμικά, που παρατίθενται σε κάθε ευκαιρία, και που, επειδή μεταφέρονται σχετικά απαράλλακτα από γενιά σε γενιά, συντηρούν ένα κοινό εμπειρικό υπόβαθρο. Γι' αυτό το λόγο τέτοιου είδους κοινωνίες ονομάζονται και «παραδοσιακές κοινωνίες».

Για να μπορούν οι κανόνες να εντυπωθούν ευκολότερα, αλλά και για να αποφευχθούν τυχόν αλλαγές, οι προτρεπτικές αυτές ρήσεις έχουν μια συγκεκριμένη μορφή. Είναι σύντομες και περιεκτικές, συχνά έχουν δύο σκέλη και αντιπαραθέτουν κάτι αρνητικό σε κάτι θετικό: «Κακό ο κακός γείτονας, όσο ο καλός καλό μεγάλο».

Παρόλο που η κοινωνία του 20ού αιώνα δεν είναι πια αγροτική, πολλά αγροτικά γνωμικά συνεχίζουν να μεταδίδονται προφορικά μέχρι τις μέρες μας. Για παράδειγμα, η παροιμία «η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται» είναι πασίγνωστη ακόμη και σήμερα και είχε ως αρχικό σκοπό να παρακινήσει τους χωρικούς στην πρωινή εργασία. Αυτό αποδεικνύει πόσο μακροχρόνιες και ανθεκτικές είναι αυτές οι παραδόσεις, κυρίως επειδή οι χωρικοί ήταν εκείνοι που χρησιμοποίησαν αυτό το μοναδικό μνημονικό τέχνασμα.

Τα προτρεπτικά γνωμικά καλούνται και «χαρακτηριστική αγροτική γλώσσα», λόγω της ιδιαίτερης εξάπλωσής τους ειδικά στις αγροτικές κοινωνίες. Αν συγκεντρώσουμε τα γνωμικά μιας κοινωνίας μπορούμε να διακρίνουμε ποιοι κανόνες είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα και ποιες ήταν οι πιο συχνές αιτίες συγκρούσεων. Γιατί σε βασικά θέματα που αφορούν την τάξη στο χωριό οι ρήσεις αυτές είναι πολυάριθμες και ποικίλες. Και αυτές είναι που θέτουν τα θεμέλια της αγροτικής ταξικής δομής¹³.

13. O M. Segalen μελέτησε τέτοια γνωμικά και παροιμίες στα αγροτικά χωριά της Γαλλίας το 19ο αιώνα.
Segalen, M., Love and Power in the Peasant Family. Rural France in the Nineteenth Century, Southampton 1983.