|
Αθλητές και αναθήματα
Σε κοντινή απόσταση γύρω από το ναό του Δία και εν μέρει προς το
Ηραίο, εκατοντάδες φυσικού μεγέθους χάλκινοι ανδριάντες  ολυμπιονικών
ήταν στημένοι πάνω σε λίθινες ενεπίγραφες βάσεις, αναθήματα με τα
οποία οι αθλητές ευχαριστούσαν το Δία για τη νίκη τους. Εδώ συμπεριλαμβάνονταν
και τα αναθήματα για νίκες σε ιππικούς αγώνες, τα οποία μπορεί να
ήταν από απλές απεικονίσεις ίππων έως πολυπρόσωπα αναθήματα που
αναπαριστούσαν τον κάτοχο, τον ηνίοχο, το άρμα και τους ίππους.
Εκτός όμως από την πρωταρχική λατρευτική τους λειτουργία, τα αναθήματα
αυτά αναδείκνυαν και διαιώνιζαν το όνομα, την επίδοση και την πατρίδα
του εκάστοτε νικητή. Τέτοιοι ανδριάντες στήνονταν, σε μικρότερο
ωστόσο αριθμό, και σε άλλα πανελλήνια ιερά-τόπους διεξαγωγής αγώνων
(για παράδειγμα στους Δελφούς), καθώς και -σπανιότερα ακόμη- στις
πατρίδες των νικητών.
Σήμερα, δε σώζεται κανένας ακέραιος ανδριάντας ολυμπιονίκη. Εκτός από τις λίθινες βάσεις, ως επί το πλείστον πολύ αποσπασματικές, το μεγαλύτερο σωζόμενο τμήμα τέτοιου ανδριάντα είναι η κεφαλή ενός πυγμάχου του 4ου αιώνα π.Χ., η οποία συνδέεται με τον αθλητή Σάτυρο από την Ήλιδα. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ήταν έργο του διάσημου για τους εικονιστικούς ανδριάντες του Αθηναίου γλύπτη Σιλανίωνα.
Ωστόσο, γύρω στο 175 μ.Χ., όταν ο Παυσανίας επισκέφτηκε το
ιερό της Άλτης, σώζονταν ακόμα εκατοντάδες τέτοιοι ανδριάντες
 ολυμπιονικών,
στους οποίους ο περιηγητής αφιέρωσε τα 18 πρώτα κεφάλαια του
έκτου βιβλίου της Ελλάδος Περιήγησις. Ανάμεσα στην
πληθώρα αυτών των αγαλμάτων, ο Παυσανίας επέλεξε να περιγράψει
γύρω στα 200, ανάλογα αφενός με την αθλητική επίδοση και το
βιογραφικό των αναπαριστάμενων αθλητών και αφετέρου με την
καλλιτεχνική αξία των έργων, έτσι ώστε να αντιπροσωπεύονται
κυρίως ανδριάντες πρώιμων χρόνων και έργα διάσημων γλυπτών.
55 καλλιτέχνες αναφέρονται ονομαστικά από τον Παυσανία, η
φήμη των οποίων καθιστά την Άλτη της Ολυμπίας χώρο έκθεσης
μεγάλων αριστουργημάτων της ελληνικής γλυπτικής. Η γλυπτική
του 5ου αι. π.Χ. αντιπροσωπευόταν από διάσημα ονόματα, όπως
ο Ονάτας, ο Κάλαμης, ο Πυθαγόρας, ο Μύρωνας, ο Πολύκλειτος,
ενώ ανάμεσα στους γλύπτες του 4ου αι. π.Χ. δέσποζαν ο Αθηναίος
Σιλανίωνας, γνωστός για τους εικονιστικούς ανδριάντες του,
ο φημισμένος Λύσιππος και εκπρόσωποι της σχολής του Πολυκλείτου.
Πρόκειται κυρίως για γλύπτες ειδικευμένους στα αγάλματα αθλητών.
Ο Παυσανίας αναφέρει συγκεκριμένα οκτώ ανδριάντες του Πυθαγόρα
από το Ρήγιο, από πέντε του Λυσίππου, του Πολυκλείτου του
Νεότερου, του Δαίδαλου και του Κλέωνα από τη Συκιώνα, από
τέσσερις του Αιγινίτη Γλαυκία και του Μύρωνα και το ανάθημα
του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνα, το οποίο φιλοτέχνησαν
από κοινού οι Αιγινήτες γλύπτες Ονάτας και Κάλαμης.
Ο αρχαιότερος ανδριάντας ολυμπιονίκη ανατέθηκε το 628 π.Χ. από το Σπαρτιάτη ολυμπιονίκη Ευτελίδα και ανάγεται στις απαρχές της ελληνικής μεγάλης πλαστικής, ενώ ο νεότερος ανδριάντας που αναφέρεται ανήκει στον κήρυκα Βαλέριο Εκλεκτό και χρονολογείται στο 261 μ.Χ.
Ο Παυσανίας αναφέρει περιστασιακά κάποιες λεπτομέρειες για την απεικόνιση αυτών των αγαλμάτων. Σε κάποιες περιπτώσεις αποδίδονταν τα χαρακτηριστικά σύμβολα του αγωνίσματος του αθλητή (π.χ. αλτήρες για έναν αθλητή του πεντάθλου, κράνος, ασπίδα και περικνημίδες για έναν οπλιτοδρόμο, τροχός για έναν αρματοδρόμο). Σπανιότερα, απεικονιζόταν πλαστικά μια χαρακτηριστική στάση του αθλητή, κυρίως για αγωνίσματα που προϋπέθεταν αντίπαλο, όπως η πυγμαχία. Κατά πάσα πιθανότητα, η πλειονότητα των ανδριάντων ακολουθούσε έναν προκαθορισμένο τύπο, όπως για παράδειγμα οι πρωιμότεροι ανδριάντες τον τύπο του κούρου. Σε πρώιμους ανδριάντες θα αντιπροσωπευόταν σίγουρα και ο τύπος του λατρευτή.
Ο Ηνίοχος των Δελφών, ο χάλκινος διαδούμενος αθλητής στο Μουσείο Getty και πρόσφατα ο υστεροελληνιστικός χάλκινος δρομέας από τα ανοικτά της Κύμης, σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σμύρνης, δίνουν μια έστω και περιορισμένη εικόνα της λάμψης και της ποικιλομορφίας τέτοιων ανδριάντων. Άλλα ονομαστά γλυπτά που παριστάνουν νικηφόρους αθλητές είναι ο υστεροελληνιστικός χάλκινος αναβάτης του Αρτεμισίου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, ο καθιστός πυγμάχος στο Μουσείο των Θερμών στη Ρώμη (1ος αι. π.Χ.), καθώς επίσης και πολλά ρωμαϊκά αντίγραφα, όπως για παράδειγμα ο Δισκοβόλος του Μύρωνα, ο Έφηβος Westmacott και ο Διαδούμενος του Πολυκλείτου.
Τα πολυάριθμα, στην πλειονότητά τους χάλκινα, αγαλμάτια αθλητών που σώζονται αντέγραφαν ανδριάντες ολυμπιονικών και αποτελούσαν όχι τόσο αναθήματα νικηφόρων αθλητών όσο έκφραση ελπίδας για μελλοντική αθλητική επιτυχία.
|
