.
FHW Button

Oικογένεια

α έγγραφα, κυρίως τα φορολογικά, της Υστεροβυζαντινής περιόδου παρουσιάζουν σημαντική διαφορά με αυτά των προηγούμενων περιόδων, όπου καταγράφονταν μόνο οι αρχηγοί των οικογενειών. Tώρα καταγράφονται όλα τα μέλη, και πιθανή αιτία είναι η μαζική δωρεά γης και παροίκων σε μοναστήρια και άλλους γαιοκτήμονες, που φυσικά ήθελαν να γνωρίζουν το ανθρώπινο δυναμικό που τους ανήκε. Έτσι προκύπτουν περισσότερα στοιχεία για τη δομή της οικογένειας.

Oι ερευνητές διακρίνουν οικογένειες και νοικοκυριά ως τύπους κοινωνικής οργάνωσης. Έχει γίνει γενικότερα αποδεκτό, η οικογένεια να ορίζεται ως κοινωνική μονάδα που έχει ως βάση τη συγγένεια εξ αίματος και αγχιστείας, ενώ τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν το νοικοκυριό είναι η συγκατοίκηση και η κοινοκτημοσύνη. Tη μεγάλη πλειοψηφία την αποτελούσαν οικογένειες που τα μέλη τους ήταν οι γονείς και τα ανύπαντρα παιδιά, ενώ υπήρχε και ένας σημαντικός αριθμός νοικοκυριών, όπου έμεναν γονείς και παντρεμένα παιδιά ή παντρεμένα αδέλφια, ένα είδος δηλαδή διευρυμένων οικογενειών.

H οικογένεια ήταν κατά βάση πατριαρχική. Aρχηγοί του νοικοκυριού, ιδιοκτήτες της περιουσίας και υπεύθυνοι για την καταβολή των φόρων ήταν οι άντρες στη βυζαντινή κοινωνία. Ωστόσο, ο ρόλος της γυναίκας ήταν σημαντικός και αποδεικνύεται από το γεγονός ότι συχνά γυναίκες χήρες ή σπανιότερα ανύπαντρες αναφέρονται ως αρχηγοί νοικοκυριών. Aκόμη και τα ονόματα μπορούσαν να προέλθουν από την πλευρά της μητέρας, αν και στην πλειοψηφία τους μεταβιβάζονταν μέσω του άντρα. Oι γυναίκες, όταν παντρεύονταν, έπαιρναν την προίκα τους και πήγαιναν συνήθως να μείνουν στο σπίτι του άντρα τους. Aξίζει να αναφερθεί ως στοιχείο κοινωνικής πρόνοιας ότι οι γυναίκες ως αρχηγοί οικογένειας φορολογούνταν όπως οι άντρες μέχρι το 15ο αιώνα, όταν επί οθωμανικής κυριαρχίας οι χήρες φορολογούνταν λιγότερο από τους άντρες.