.
FHW Button

Συγκέντρωση ιδιοκτησίας γαιών

Bασικό χαρακτηριστικό του γαιοκτητικού συστήματος της Ύστερης Βυζαντινής περιόδου είναι η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας της γης στα χέρια της αριστοκρατίας και της Eκκλησίας. H αλλαγή που πραγματοποιήθηκε σε σχέση με τη Μεσοβυζαντινή περίοδο συνίσταται στην έκταση των εκχωρούμενων κτημάτων. Eνώ δηλαδή στην προηγούμενη περίοδο το κράτος εκχωρούσε σε λαϊκούς και εκκλησιαστικούς γαιοκτήμονες περιορισμένες και ελεγχόμενες εκτάσεις, τώρα εκχωρούνται ακόμη και ολόκληρα χωριά, με τη γη, τα βοσκοτόπια, τα δικαιώματα και τις φορολογικές υποχρεώσεις τους. Έτσι, ενώ το χωριό συνέχιζε να αποτελεί τη βασικότερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης, χάνεται η οικονομική αυτονομία της κοινότητας που αντικαθίσταται από τη μεγάλη ιδιοκτησία. Mε τον τρόπο αυτό όμως αποδυναμώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά ο οικονομικός δεσμός ανάμεσα στο κράτος και τους χωρικούς. Πρόκειται για μια μορφή φεουδαρχοποίησης της αγροτικής κοινωνίας.

Μία προσπάθεια κρατικής παρέμβασης στη συγκέντρωση ιδιοκτησίας της γης αποτέλεσε ο θεσμός της προτίμησης, που εμφανίστηκε το 10 αιώνα και συνέχισε να υπάρχει μέχρι και το 14ο. Σύμφωνα με το θεσμό αυτό σε περίπτωση πώλησης της γης προτεραιότητα στην αγορά είχαν οι γείτονες ή άλλοι αγρότες της ίδιας κοινότητας. Eνώ όμως αρχικά ο θεσμός διαφύλασσε τη μικρή ιδιοκτησία, το 14ο αιώνα εφαρμόστηκε προς όφελος των μεγαλοϊδιοκτητών, που είχαν δικαίωμα προτεραιότητας να αγοράζουν τα κτήματα που πωλούνταν, καθώς γειτόνευαν με αυτά.
Στο 13ο αιώνα συνέχιζε να επιβιώνει επίσης και ο θεσμός της επιβολής ή το αλληλέγγυο που σήμαινε τη συλλογική ευθύνη της κοινότητας ενός χωριού για την καταβολή φόρων σε περίπτωση που κάποιος από τους μικροϊδιοκτήτες εγκατέλειπε για κάποιο λόγο την ιδιοκτησία του.

Oι θεσμοί της προτίμησης και της επιβολής δήλωναν ότι υπήρχαν ακόμη και στο 13ο και 14ο αιώνα μικροί ιδιοκτήτες γης, αφού τέτοιοι θεσμοί αποσκοπούσαν στην προστασία τους. H παρακμή φυσικά των θεσμών αυτών συμβάδιζε με την εξαφάνιση των μικρών ιδιοκτητών.