Η συνδιάσκεψη του Λιβάνου

Η συνδιάσκεψη του Λιβάνου (Μάιος 1944) είχε ως βασικό πρόβλημα το γεγονός της μειωμένης αριθμητικής εκπροσώπησης των αριστερών ανταρτικών και πολιτικών φορέων (βασικά του ΕΑΜ), σε σχέση με την πολιτική και στρατιωτική τους επιρροή στο ελληνικό έδαφος. Ανεξάρτητα από τον ιδεολογικό προσανατολισμό της οργάνωσης, η προσφορά της στην ελληνική επικράτεια -όχι μόνο στρατιωτική αλλά επίσης κοινωνική και οικονομική- την είχε νομιμοποιήσει στα μάτια πολλών Ελλήνων, την ίδια στιγμή που η επίσημη ελληνική κυβέρνηση είχε αποτραβηχτεί από τη χώρα.

Τα αποτελέσματα της συνδιάσκεψης δεν ικανοποίησαν την ηγεσία του ΕΑΜ, η οποία διαισθανόταν την αυξημένη επιρροή της στον ελληνικό πληθυσμό και φιλοδοξούσε να παίξει πιο αποφασιστικό ρόλο απέναντι σε μια εξόριστη κυβέρνηση που δε διέθετε καμία ουσιαστική λαϊκή νομιμότητα. Έτσι, αμέσως μετά την επιστροφή της αντιπροσωπίας από το Λίβανο, η επίσημη ηγεσία του ΕΑΜ διαφώνησε με μια σειρά όρων που αποφασίστηκαν στη συνδιάσκεψη. Πιο συγκεκριμένα, το ΕΑΜ αρνήθηκε να θέσει τις μεγάλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ κάτω από ενιαίο κυβερνητικό έλεγχο, επέμεινε στην απομάκρυνση του Παπανδρέου και ζήτησε την αναδιανομή των υπουργείων της κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Το αδιέξοδο επανήλθε, αλλά αυτή τη φορά οι προοπτικές για το ΕΑΜ ήταν εξαιρετικά ευοίωνες. Με τον ΕΛΑΣ να ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής επικράτειας και την προοπτική αποχώρησης των γερμανικών στρατευμάτων ορατή, το ΕΑΜ διέθετε τα στρατιωτικά και πολιτικά μέσα να διεκδικήσει την εξουσία στην Ελλάδα, προτού η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση επιστρέψει στο ελληνικό έδαφος. Από αυτή την άποψη, η αιφνιδιαστική μεταστροφή της στάσης του ΕΑΜ στις αρχές Αυγούστου του 1944 δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά για το παρασκήνιο της απόφασης. Το βέβαιο είναι πως από μόνη της η ηγεσία του ΕΑΜ δε φαινόταν διατεθειμένη να εγκαταλείψει τη μετωπική της σύγκρουση με την κυβέρνηση Παπανδρέου και τη συμφωνία του Λιβάνου.

Την ίδια περίοδο, ωστόσο, η συμφωνία του βρετανού πρωθυπουργού Churchill με το ρώσο ηγέτη Stalin για την παραχώρηση της Ελλάδας στη βρετανική ζώνη επιρροής φαίνεται πως μετέβαλε προσωρινά τη στάση της Μόσχας απέναντι στις πολιτικές φιλοδοξίες του ΕΑΜ για τη μεταπολεμική Ελλάδα. Είναι επίσης γνωστό πως στις αρχές Αυγούστου έφθασε στην Ελλάδα σοβιετική στρατιωτική αποστολή, η οποία διεξήγαγε συνομιλίες με την ηγεσία του ΕΛΑΣ.