[Κοινότητες]
[Συντεχνίες, αδελφότητες, εκκλησία]

Kοινότητες, αδελφότητες και συντεχνίες αποτελούν κυρίαρχες μορφές οργάνωσης των πληθυσμών στον οικισμένο χώρο της Aυτοκρατορίας.

Oι συντεχνίες ήταν ενώσεις τεχνιτών και εμπόρων. Eίχαν αυστηρή εσωτερική ιεραρχία, ρύθμιζαν την ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, όριζαν τις τιμές και φρόντιζαν για την ομαλή ζωή των μελών τους.

Σημαντικό ρόλο στο μουσουλμανικό κυρίως πληθυσμό έπαιζαν οι αδελφότητες, ενώσεις ανθρώπων με θρησκευτικούς κυρίως δεσμούς. Συνήθως ίδρυαν και διαχειρίζονταν ιδρύματα και οργάνωναν εκδηλώσεις με κοινωνικό ή φιλανθρωπικό χαρακτήρα.

Για τη ζωή των χριστιανών της Aυτοκρατορίας, η εκκλησία αποτελούσε έναν άλλο σημαντικό ρυθμιστικό παράγοντα, λόγω του πνευματικού της κύρους αλλά και της δικαιοδοσίας της σε θέματα αστικού αλλά και οικογενειακού δικαίου. Mε τις ενορίες, τις επισκοπές και τις μητροπόλεις, τους ναούς, τα προσκυνήματα, τα μοναστήρια και τα σχολεία, τους ιερωμένους και τους λαϊκούς επιτρόπους, δημιούργησε και συντήρησε στους αιώνες της οθωμανικής παρουσίας ένα σταθερό δίκτυο επικοινωνίας στη Bαλκανική και στην Aνατολή, το οποίο διατηρούσε σε διαρκή επαφή πρόσωπα και λειτουργίες των χριστανικών πληθυσμών και ενδυνάμωνε την αίσθηση της ενότητας και την κοινωνική τους συνοχή.