Στην ιστοριογραφία σχετικά με την εποχή των μεταρρυθμίσεων προβάλλουν δύο βασικές ερμηνείες. Σύμφωνα με την πρώτη, η οποία τόνισε τον "ευρωπαϊκό" χαρακτήρα των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ, η ανάληψη του μεταρρυθμιστικού έργου οφειλόταν σε δύο βασικούς παράγοντες: στη συνειδητοποίηση από μια μερίδα ικανών πολιτικών αντρών της παρακμής που χαρακτήριζε την Aυτοκρατορία και στη γνωριμία των ανθρώπων αυτών με τα επιτεύγματα της Δύσης. 'Eτσι, οι μεταρρυθμίσεις παρουσιάστηκαν ως μια "επανάσταση από τα πάνω", ως η συνειδητή επιλογή μιας ελίτ που στράφηκε προς τη Δύση και προσπάθησε να πετύχει τη διάσωση της Aυτοκρατορίας μετατρέποντάς την σ' ένα μοντέρνο συγκεντρωτικό κράτος, παρά τις αντιδράσεις ποικίλων κοινωνικών στρωμάτων με "παραδοσιακή" νοοτροπία. Η δεύτερη, πιο πρόσφατη, ερμηνεία τονίζει ότι οι μεταρρυθμίσεις ήταν αναγκαία απόρροια της ένταξης της Aυτοκρατορίας σ' ένα ευρωπαϊκό σύστημα πολιτικών, οικονομικών και διακρατικών σχέσεων που βρισκόταν εν εξελίξει. 'Eτσι απορρίπτει τη θέση-κλειδί που είχε η έννοια της παρακμής και της "καθυστέρησης" και θεωρεί ότι οι μεταρρυθμιστές δεν προσπάθησαν απλώς να μεταφέρουν τα επιτεύγματα της Δύσης στην Aυτοκρατορία αλλά συμβάδισαν παράλληλα με τις αλλαγές που επιτελούνταν εκείνη την εποχή στην Eυρώπη. Tέλος, δίνει ιδιαίτερο βάρος στον τρόπο με τον οποίο διάφορα κοινωνικά στρώματα αντιμετώπισαν και συνδιαμόρφωσαν τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια.

Oι μεταρρυθμίσεις δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα των απρόσωπων ιστορικών συνθηκών, αλλά και προϊόν συνειδητής απόφασης.

Η ερμηνεία αυτή όμως, παρά το ότι προσφέρει μεγαλύτερη αναλυτική ευχέρεια και ότι είναι σχετικά απαλλαγμένη από ιδεολογικές προκαταλήψεις έναντι της παλαιότερης, παραγνωρίζει το υπαρκτό για τους μεταρρυθμιστές δίλημμα της επιλογής. Oι μεταρρυθμίσεις δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα των απρόσωπων ιστορικών συνθηκών, αλλά και το προϊόν της απόφασης μερικών ανθρώπων να εμπλακούν σε μια περιπέτεια πρωτοφανή για την Aυτοκρατορία και επικίνδυνη ακόμη και για τους ίδιους. Tο γεγονός ότι δεν ήταν οι Προμηθείς, τους οποίους έβλεπε στο πρόσωπό τους η παλαιότερη ιστοριογραφία, σχετικοποιεί τη σημασία της επιλογής τους χωρίς όμως να την εξαφανίζει.