'Eνα μεγάλο μέρος των μουσουλμάνων θεώρησε τις μεταρρυθμίσεις ως παροχή προνομίων στους μη μουσουλμάνους υπηκόους της Πύλης, πράγμα που κατέφερε πλήγμα στην αίσθηση υπεροχής των πιστών του Iσλάμ έναντι των χριστιανών και Eβραίων της Aυτοκρατορίας, οι οποίοι ως ζιμί (zimmi), αλλόθρησκες κοινότητες ανεκτές στη μουσουλμανική επικράτεια, τελούσαν παραδοσιακά υπό καθεστώς υποτέλειας. Oι αντιδράσεις αυτές, έντονες ιδιαίτερα ανάμεσα στα κατώτερα στρώματα των πόλεων, υποδαυλίζονταν και από τον ορατό κίνδυνο που διέτρεχε το κράτος από τα χωριστικά εθνικά κινήματα των χριστιανών της Βαλκανικής. Σε άλλες περιπτώσεις ήταν η προφανής οικονομική άνοδος των αστικών χριστιανικών στρωμάτων και ο πραγματικός ή μη εκτοπισμός των μουσουλμάνων εμπόρων προς όφελος χριστιανών στο εμπόριο με την Eυρώπη, που όξυναν τις αντιθέσεις. Δημιουργήθηκε παράλληλα ένα κλίμα εχθρότητας ενάντια στην ανάμιξη των Δυνάμεων στα οθωμανικά πράγματα και κατά της ενδοτικότητας της Πύλης έναντι της Eυρώπης. Tο αποτέλεσμα ήταν η άνοδος του θρησκευτικού φανατισμού, η σταδιακή αμφισβήτηση της νομιμότητας της πολιτικής τάξης και η μετατροπή των μη μουσουλμάνων στα μάτια των μουσουλμάνων από ζιμί σε μειονότητα, σε "ξένο σώμα", σε "εσωτερικό εχθρό". Μερικές από αυτές τις αντιδράσεις προλείαναν το έδαφος για την ανάδυση του τουρκικού εθνικισμού που ακολούθησε προς το τέλος του αιώνα.

Ο επαναπροσδιορισμός του θεσμού των μιλέτ (millet) δημιούργησε μια δυσφορία σε μερίδα μουσουλμάνων, οι οποίοι θεώρησαν τις μεταρρυθμίσεις ως απόδοση προνομίων στους αλλόθρησκους υπηκόους.

Oι εξελίξεις αυτές ήταν όμως περισσότερο το αποτέλεσμα του επαναπροσδιορισμού των κοινωνικών συσχετισμών και των νοοτροπιών κάτω από την επίδραση των νέων πραγματικοτήτων, δηλαδή του πολιτικού, οικονομικού και ιδεολογικού μοντερνισμού, παρά η συνέχεια παραδεδομένων πρακτικών. 'Αλλωστε, αυτά τα φαινόμενα, αν και παρουσιάζονταν όλο και πιο έντονα με την πάροδο του χρόνου και ιδιαίτερα από τη δεκαετία του '60 και μετά, εξαρτώντο πάντα από ποικίλους παράγοντες, ανάλογα με την περιοχή, την πληθυσμιακή σύσταση και τις κοινωνικές σχέσεις και δεν εξαντλούν με κανένα τρόπο τη στάση που κράτησαν οι μουσουλμάνοι απέναντι στο Τανζιμάτ.