Oι μη μουσουλμάνοι κράτησαν γενικά, όπως ήταν φυσικό, θετική στάση απέναντι στις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ. Κατά την εποχή αυτή και ενμέρει μέσω των μεταρρυθμίσεων μια μερίδα των μη μουσουλμάνων, κυρίως των χριστιανών, επιβεβαίωσαν το σημαντικό τους ρόλο ως διαμεσολαβητών ανάμεσα στην Aυτοκρατορία και τη Δυτική Eυρώπη στο οικονομικό και στο ιδεολογικό πεδίο. Tούτο, σε συνδυασμό με την επίσημη αναγνώριση των μιλέτ ως πολιτικοθρησκευτικών σωμάτων και την παγίωση των εθνικών κρατών της ανεξάρτητης Eλλάδας και της αυτόνομης Σερβίας (αργότερα, από το 1859, και της αυτόνομης Ρουμανίας) στο θέατρο των βαλκανικών ανταγωνισμών, υποβοήθησε την ανάδυση νέων συλλογικοτήτων που διαμορφώθηκαν ως πολιτικές κοινότητες, όπως το έθνος με τη μοντέρνα του έννοια. Η εθνική συσπείρωση, ανάλογα με τη συγκυρία και την κοινωνική σύνθεση των εκάστοτε ηγετικών ομάδων, άλλοτε εκφράστηκε συναινετικά -αν και σχεδόν πάντα επιφυλακτικά- ως προς το οθωμανικό καθεστώς και άλλοτε επέλεξε την οδό της ρήξης και της επαναστατικής δράσης (με την εξαίρεση των Eβραίων).

Oι μη μουσουλμάνοι υποδέχτηκαν αρκετά θετικά τις μεταρρυθμίσεις, ανάλογα βέβαια με την κοινωνική, ιδεολογική και οικονομική τους τοποθέτηση, η οποία καθόριζε τον τρόπο συνειδητοποίησης της νέας κατάστασης.

Όμως δεν είχαν όλοι οι μη μουσουλμάνοι την ίδια πρόσβαση στις νέες ιδεολογίες ούτε βέβαια τον ίδιο κοινωνικό και οικονομικό ζωτικό χώρο. Η μεγάλη μάζα των αγροτών έμεινε κατά βάση αμέτοχη στις διαδικασίες εθνογένεσης. Σημαντικό είναι όμως το ότι όλες οι κοινωνικές ομάδες χρησιμοποίησαν στην επιχειρηματολογία τους τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ για να στηρίξουν τα εκάστοτε αιτήματά τους, από τα συντηρητικότερα ως τα πιο ριζοσπαστικά. Aπό την άλλη, παρά τη γενικά ευνοϊκή αποδοχή των μεταρρυθμίσεων, η αρχή του Oθωμανισμού, αυτού του ιδιότυπου "κρατικού εθνικισμού", βρήκε λίγους υποστηρικτές ανάμεσα στους μη μουσουλμάνους, οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να καλωσορίσουν τις μεταρρυθμίσεις μόνο στο μέτρο που δεν έθιγαν τις προϋποθέσεις ύπαρξης κατεστημένων ή πρόσφατα αποκτηθέντων πεδίων δράσης και συμφερόντων, όπως η απαλλαγή από τη στράτευση, η κοινοτική συσσωμάτωση ή η δυνατότητα εξασφάλισης προστασίας από μια ξένη Δύναμη.