Tο βουλγαρικό εθνικό κίνημα συνδέθηκε εξαρχής με τη διάκριση ανάμεσα στη βουλγαρική και την ελληνική ταυτότητα. Tούτο φαινόταν αναπόφευκτο, μια που η ελληνική κουλτούρα, μέσω της Εκκλησίας, της παιδείας και του εμπορίου, είχε ηγεμονική θέση ανάμεσα στους μη μουσουλμάνους των Βαλκανίων. Κατά το 19ο αιώνα, πριν αντιδιαστείλουν τους εαυτούς τους από τους 'Eλληνες, οι βούλγαροι πατριώτες είχαν φοιτήσει σε ελληνικά σχολεία και είχαν έρθει σε επαφή με τα διδάγματα του Eυρωπαϊκού μέσω του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Oι πρωτεργάτες για την ίδρυση βουλγαρικών σχολείων κατά τη δεκαετία του '30 είχαν ως πρότυπο τα ελληνικά σχολεία που είχαν πληθύνει στα Βαλκάνια από το τέλος του 18ου αιώνα. Η βουλγαρική διανόηση μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα διατηρούσε ακόμη στενές σχέσεις με την ελληνική παιδεία και λογιοσύνη και είχε αναδείξει σημαντικούς διανοουμένους στην ιδεολογική παράδοση του Διαφωτισμού.

Στις αρχές του 19ου αιώνα υπήρχε μεγάλη επαφή και σύνδεση της βουλγαρικής με την ελληνική διανόηση, όμως όταν ξέσπασε η εκκλησιαστική διαμάχη, το χάσμα που δημιουργήθηκε ήταν πια αγεφύρωτο.

Η οξεία αντιπαράθεση με το ελληνικό στοιχείο έλαβε χώρα μετά το 1850, με αφορμή την εκκλησιαστική διαμάχη, και ήταν κατά κανόνα μια άλλη, πιο ριζοσπαστική γενιά βουλγάρων αστών και διανοουμένων που ανέλαβε την ιδεολογική καθοδήγηση του εθνικού κινήματος. Ωστόσο, πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους είχαν επίσης περάσει από ελληνικά σχολεία, όχι μόνο αυτά των οθωμανικών Βαλκανίων και της Κωνσταντινούπολης, αλλά και της ανεξάρτητης Eλλάδας. Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις η υπερφίαλη περιφρόνηση που επιδείκνυε ο ακαδημαϊκός κόσμος των Aθηνών προς κάθε τι το βουλγαρικό αποτέλεσε το έναυσμα για την ιδεολογική μεταστροφή των νεαρών Βουλγάρων από την ελληνολατρεία στον πατριωτισμό. Η οξύτητα της εκκλησιαστικής αντιπαράθεσης βάθυνε βέβαια το χάσμα ανάμεσα στις δύο πλευρές, και στο επίκεντρο της κρίσης βρέθηκαν οι γκρεκομάνι, το στρώμα των βουλγαρικής καταγωγής εξελληνισμένων αστών των βαλκανικών πόλεων, οι οποίοι αντιμετωπίζονταν από τους εθνικιστές Βουλγάρους ως προδότες.

Ωστόσο, οι ακρότητες της ελληνοβουλγαρικής διαμάχης, οι αρκετές υπερβολές και αντιφάσεις των βουλγαρικών αιτιάσεων κατά των Eλλήνων, η ελληνική υστερία κατά των Βουλγάρων που άγγιξε τα όρια του ρατσισμού μετά την ίδρυση της Eξαρχίας το 1870 και τέλος η καταδίκη των εξαρχικών ως σχισματικών από το Πατριαρχείο δύο χρόνια αργότερα δεν αναιρούν το γεγονός ότι η εκκλησιαστική απόσχιση των Βουλγάρων είχε ένα ελληνικό προηγούμενο που κινούνταν επίσης στα ιδεολογικά πλαίσια του εθνικισμού: την απόσχιση της ελληνικής Εκκλησίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και την ανακήρυξή της ως αυτοκέφαλης το 1833. Tούτο δε σημαίνει με κανένα τρόπο ότι οι βούλγαροι εθνικιστές απλώς αντέγραψαν ό,τι είχαν κάνει πιο πριν οι 'Eλληνες. Tο βουλγαρικό εθνικό κίνημα ανδρώθηκε σε μιαν άλλη εποχή, εκείνη των μεταρρυθμίσεων, και είχε να αντιμετωπίσει εν πολλοίς διαφορετικά προβλήματα. 'Oμως ο διαμεσολαβητικός ρόλος της ελληνικής κουλτούρας και παιδείας στην πρόσληψη του Διαφωτισμού από τους Βουλγάρους, και κυρίως το γεγονός ότι οι 'Eλληνες είχαν πρώτοι στα Βαλκάνια αντιμετωπίσει τα διλήμματα που συνεπαγόταν η εθνική συγκρότηση και είχαν επεξεργαστεί μεθόδους για τη λύση τους, έκανε τους Βουλγάρους να θεωρούν την ελληνική προσπάθεια ως ένα προηγούμενο από το οποίο θα μπορούσαν να διδαχτούν και το οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως νομιμοποιητικό επιχείρημα.