Άγιον Όρος-Πρωτάτο

ναός της Κοίμησης στις Καρυές του Αγίου Όρους είναι γνωστός ως Πρωτάτο, από τον "Πρώτο", τον πνευματικό διοικητή των μοναχών του Αγίου Όρους που έχει την έδρα του στις Καρυές. Ο ναός χτίστηκε στο πρώτο μισό του 10ου αιώνα στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής, αλλά στη διάρκεια των αιώνων δέχτηκε αρκετές μετατροπές. Η αθωνική παράδοση αποδίδει τη διακόσμηση του καθολικού σ' έναν περίφημο ζωγράφο από τη Θεσσαλονίκη, το Μανουήλ Πανσέληνο, για τον οποίο δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία από τις πηγές. Αν όντως ο Πανσέληνος ήταν ένα υπαρκτό πρόσωπο ή μία θρυλική μορφή της αγιορείτικης παράδοσης είναι ένα ερώτημα, όχι όμως τόσο καίριο για την κατάταξη και αξιολόγηση του μνημειακού αυτού συνόλου. Το γεγονός ότι πιθανότατα αποτελεί έργο ενός εργαστηρίου της Θεσσαλονίκης, επιβεβαιώνει η μεγάλη ομοιότητά του με τις τοιχογραφίες του παρεκκλησίου του Αγίου Ευθυμίου στη βασιλική του Αγίου Δημητρίου (1303) αλλά και με το έργο των θεσσαλονικιών ζωγράφων Μιχαήλ Αστραπά και Ευτύχιου στον ¶γιο Κλήμεντα της Αχρίδας (1294/5). Σε τέσσερις επάλληλες ζώνες απεικονίζονται τα θέματα που διακοσμούν το ναό. Την κατώτερη και ανώτερη καταλαμβάνουν ολόσωμες μορφές νεαρών στρατιωτικών αγίων, μαρτύρων, προφητών και ασκητών που αποπνέουν ηρεμία και έντονη πνευματικότητα. Στις δύο ενδιάμεσες παρατάσσονται ευαγγελικές σκηνές χωρίς διαχωριστικά πλαίσια σαν συνεχή ζωγραφική ζωφόρος. Οι σκηνές χαρακτηρίζονται από μνημειακή αντίληψη στη σύνθεσή τους. Οι μορφές, με την έντονη απόδοση του σωματικού όγκου και την άνετη πτυχολογία των ενδυμάτων, κυριαρχούν στο στερεομετρικά αποδοσμένο αρχιτεκτονικό πλαίσιο των σκηνών. Το μνημειακό σύνολο του Πρωτάτου χαρακτηρίζεται ως το κορυφαίο έργο της κυβικής ή ογκηρής τεχνοτροπίας, που φτάνει στο απόγειό της στα τέλη του 13ου αιώνα, και τοποθετείται χρονικά στην τελευταία δεκαετία του.