Ο Κώστας Χατζόπουλος (1868-1920) και ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872-1923) είναι οι δύο πεζογράφοι, οι οποίοι ξεκινώντας από την ηθογραφία αναζήτησαν την ανανέωσή της και την έστρεψαν προς την κοινωνική κριτική,

με κοινή αφετηρία τις σοσιαλιστικές τους αντιλήψεις.

O Κώστας Χατζόπουλος προσανατολίζεται προς έναν ηθογραφικό νατουραλισμό, για να καταγγείλει τις συμβάσεις, τις προκαταλήψεις της αγροτικής κοινότητας (Aγάπη στο χωριό, 1910, O πύργος του Aκροποτάμου, 1909), για να περάσει αργότερα με το μυθιστόρημα Φθινόπωρο, 1917 στο αστικό περιβάλλον και σε μια ολοκληρωμένη συμβολιστική διατύπωση στην πεζογραφία.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ενστερνιζόμενος κι αυτός τα σοσιαλιστικά ιδεώδη, παρουσιάζει εξίσου την κοινωνική αδικία και διαφθορά. Η κοινωνική αδικία, η καταπίεση της άρχουσας τάξης, η πολιτιστική καθυστέρηση, η υποκρισία, η διαστρέβλωση της ανθρώπινης συνείδησης από το χρήμα καταγγέλλονται στο πεζογραφικό έργο του Θεοτόκη, επηρεασμένο από τα διδάγματα του ρωσικού ρεαλισμού και το γερμανικό ανθρωπισμό. Από τα καλύτερα έργα του είναι Ο Κατάδικος, 1919, Η τιμή και το χρήμα,1914 και Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα, 1920, το έργο που ολοκληρώνει, όπως παρατηρεί ο Mario Vitti, την ιστορική διαδρομή της ηθογραφίας.