Στη θέση των συλλογικοτήτων που αποτελούσαν παραδοσιακά τους κυριότερους φορείς ταυτότητας, όπως η τοπική κοινότητα και η θρησκευτική ομάδα, εδραιώθηκαν στην εποχή των μεταρρυθμίσεων οι νέες συλλογικότητες του έθνους και της τάξης. Η εθνική ταυτότητα υπερέβη, ενώ η ταξική ταυτότητα διαίρεσε τον κοινοτικό μικρόκοσμο. Και οι δύο όμως αναφέρθηκαν σε συλλογικότητες που κατακερμάτιζαν την ενότητα της οθωμανικής χριστιανοσύνης. Oι έννοιες της εθνοτικής και κοινωνικής διαφοροποίησης δεν ήταν βέβαια άγνωστες στον οθωμανικό χώρο· το σημαντικό όμως είναι ότι κατά αυτή την εποχή απέκτησαν ριζοσπαστικό χαρακτήρα και σηματοδοτήθηκαν πολιτικά εντασσόμενες στις νέες ιδεολογίες.

Oι έννοιες της κοινωνικής και εθνοτικής διαφοροποίησης απέκτησαν ριζοσπαστικό χαρακτήρα.

Η καθοδηγούμενη από εθνική νομιμοφροσύνη συλλογική δράση χρησιμοποίησε τους κοινοτικούς μηχανισμούς συντονίζοντας τη δραστηριότητά τους σε ευρύτερες ενότητες, πράγμα που φάνηκε καθαρά στην ελληνοβουλγαρική διαμάχη για την ίδρυση αυτόνομης βουλγαρικής Εκκλησίας, αλλά και στο εκπαιδευτικό κίνημα. Η εμπνεόμενη από ταξική νομιμοφροσύνη συλλογική δράση ριζοσπαστικοποίησε τις χρόνιες ενδοκοινοτικές διαμάχες και τις κατέστησε θέατρο της αντιπαράθεσης ανάμεσα σ' ένα σώμα ευκατάστατων προυχόντων που αξίωνε το μονοπώλιο των κοινοτικών αξιωμάτων, συχνά με τις πλάτες των Oθωμανών, και τη "μικροαστική αντιπολίτευση" που ζητούσε ενεργό ρόλο στη διαχείριση των κοινών εμπνεόμενη από δημοκρατικές αρχές.

Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι η εθνική και η ταξική νομιμοφροσύνη δεν ήταν σε καμιά περίπτωση ασυμβίβαστες· ίσα ίσα αναφέρονταν σχεδόν πάντα η μια στην άλλη και συχνά συνδυάζονταν αξεδιάλυτα στις συνειδήσεις των ίδιων ανθρώπων. Έτσι, η κοινοτική αντιπολίτευση όριζε τον εαυτό της εθνικά και ταξικά ως υπέρμαχο των δικαιωμάτων του "απλού λαού" από τη μια και του έθνους από την άλλη. Oι ριζοσπάστες στιγμάτιζαν τους προεστούς ως καταπιεστές και τουρκόφιλους ή και, στη βουλγαρική περίπτωση, ελληνολάτρες, εξελληνισμένους (γκρεκομάνι), ως προδότες του έθνους και ταξικούς εχθρούς παράλληλα. Με παρόμοιο τρόπο οι ελληνόφωνοι έμποροι, πεπαιδευμένοι και λόγιοι των μεγάλων πόλεων τόνιζαν την εθνική και την ταξική τους ταυτότητα ως ελλήνων αστών.