Η έκρηξη πολιτικής βίας με τη μορφή ένοπλων εξεγέρσεων, παρότι δικαιολογημένα απασχόλησε -και κάποτε μονοπώλησε- το ενδιαφέρον τόσο των συγχρόνων όσο και της μεταγενέστερης ιστοριογραφίας, υπήρξε μόνο μία, αν και σίγουρα όχι η λιγότερο σημαντική, από τις όψεις που πήρε η συλλογική δράση στα Βαλκάνια κατά την εποχή του Τανζιμάτ. Σ' αυτή τη μορφή αντίδρασης κατέφυγαν οι αγροτικοί πληθυσμοί συγκεκριμένων περιοχών, όπως το πασαλίκι του Βιδινίου στη ΒΔ Βουλγαρία ή η Βοσνία, επιζητώντας να αποσείσουν το βάρος της οικονομικής και κοινωνικής κυριαρχίας των γαιοκτημόνων. Κατά κανόνα, οι αγροτικές εξεγέρσεις δεν στρέφονταν ενάντια στην Πύλη, Oι εξεγερμένοι, χρησιμοποιώντας το ιδεολογικό σχήμα του "κύκλου της δικαιοσύνης," παρουσίαζαν το διάβημά τους ως διαμαρτυρία ενάντια στις αυθαιρεσίες των ισχυρών της περιοχής και ζητούσαν από το σουλτάνο να διορθώσει τα κακώς κείμενα. Η επιλογή της εξέγερσης ως τρόπου διεκδίκησης των συλλογικών αιτημάτων ήταν χαρακτηριστική για περιοχές και πληθυσμούς που είχαν λίγα μέσα πίεσης στη διάθεσή τους εκτός από τη μη εκπλήρωση των φορολογικών υποχρεώσεων.

Kατά κανόνα οι αγροτικές εξεγέρσεις δεν στρέφονταν εναντίον της Πύλης.

Στην εξέγερση στράφηκαν και οι ριζοσπάστες επαναστάτες των Βαλκανίων επιζητώντας να επαναλάβουν το παράδειγμα των Σέρβων το 1804 και των Eλλήνων το 1821. Συνήθως επρόκειτο για ομάδες που είχαν τη βάση τους στην οθωμανική περιφέρεια ή στο εξωτερικό, στην Eλλάδα, στη Σερβία και στη Ρουμανία. Γι' αυτό το λόγο και έδρασαν κυρίως σε συνοριακές περιοχές, τις οποίες σε περίπτωση αποτυχίας θα μπορούσαν ευκολότερα να εγκαταλείψουν: Ηπειροθεσσαλία, παραδουνάβια Βουλγαρία. 'Αλλες μορφές συλλογικής δράσης εφάρμοσαν κυρίως οι αστικοί πληθυσμοί που από τη μια είχαν περισσότερες επιλογές και τρόπους πίεσης και από την άλλη δεν μπορούσαν εύκολα να αναλάβουν ένοπλο αγώνα. Έδρασαν χρησιμοποιώντας τα κανάλια επικοινωνίας των προξενείων, της Εκκλησίας, ή ακόμα και προσωπικές επαφές στην πρωτεύουσα.

'Αλλοτε περισσότερο άλλοτε λιγότερο τολμηρές οι ομάδες αυτές κατέφυγαν στη σύνταξη συλλογικών αιτήσεων, σε ομαδικές παραστάσεις στο διοικητήριο, σε διαδηλώσεις. 'Oμως η συλλογική δράση δεν είχε μόνο τη μορφή κινητοποιήσεων με συγκεκριμένα αιτήματα, αλλά εκφράστηκε σε μορφωτικούς συλλόγους, σε στοές ελευθεροτεκτόνων, γενικά σε μη κρατικούς πολιτικούς-πολιτιστικούς οργανισμούς, φορείς των νέων ιδεολογιών τόσο στη σκοποθεσία όσο και στην οργάνωση, στο περιεχόμενο και στη μορφή.