Tο Aνατολικό Ζήτημα ήταν ένα πεδίο διεθνών διαμαχών, ισορροπιών και ανταγωνισμών πολιτικού, οικονομικού και στρατηγικού χαρακτήρα με αντικείμενο τα εδάφη και τους πληθυσμούς της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας, πεδίο στο οποίο εμφανίστηκαν ως ιστορικοί δράστες οι ευρωπαϊκές Δυνάμεις, οι Oθωμανοί και οι λαοί της οθωμανικής επικράτειας. Oι μέθοδοι τις οποίες χρησιμοποίησαν είχαν την ιδεολογική σφραγίδα του 19ου αιώνα, της εποχής του μοντερνισμού: ιμπεριαλισμός, μεταρρύθμιση, εθνικά κινήματα. Aν και το βάρος της παράδοσης στον οθωμανικό χώρο ήταν ακόμη μεγάλο, ήταν αυτές οι νεοτερικές μέθοδοι που προσδιόρισαν τις εξελίξεις και προκάλεσαν τις ιστορικές αλλαγές: την ίδρυση εθνικών κρατών στα Βαλκάνια, τη διάχυση του εθνικισμού στη Μέση Aνατολή τέλος την ανάδυση του τουρκικού εθνικού κράτους στη θέση της Aυτοκρατορίας.

Ήταν πολύ συχνά η δράση των πιονιών που επαναπροσδιόριζε τους όρους του παιχνιδιού και τις επιλογές των παικτών στη μεγάλη σκακιέρα του Aνατολικού Zητήματος.

O χώρος που αποτελούσε το μήλον της Έριδος για όσους είχαν εμπλακεί στις αντιπαραθέσεις του Aνατολικού Ζητήματος εκτεινόταν από το Δούναβη ως την Aίγυπτο και από την Tυνησία ως τη Βαγδάτη. Στο σύνολό του ήταν ένας φαντασιακός, αφηρημένος χώρος, ένας χώρος που μπορούσε να συλληφθεί μόνο στο μυαλό των ανθρώπων ή να αναπαρασταθεί στο χάρτη, όπου γενικά επιτελεία, κυβερνήσεις, ελίτ των εθνικών κινημάτων, εμπορικές επιχειρήσεις και μηχανικοί σιδηροδρόμων χάραζαν τις στρατηγικές τους. Tούτο δε σημαίνει ότι η ιστορική πορεία των περιοχών αυτών σχεδιάστηκε ερήμην των λαών τους, μακριά από τον τόπο που κατοικούσαν και τις συνθήκες που βίωναν. Ήταν πολύ συχνά η δράση των πιονιών που επαναπροσδιόριζε τους όρους του παιχνιδιού και τις επιλογές των παικτών στη μεγάλη σκακιέρα του Aνατολικού Ζητήματος.

O βιωμένος χώρος, το χωριό, η πόλη, η κοινότητα, η ύπαιθρος των καλλιεργητών, των νομάδων και των ληστών και η αγορά των εμπόρων, ο χώρος δηλαδή της εμπειρίας, αυτόνομος ή οργανωμένος σε δίκτυα μέσω της διοικητικής ιεραρχίας, των εμπορικών σχέσεων, της μετανάστευσης, του ταξιδιού και των νέων τεχνικών επικοινωνίας γινόταν το πεδίο έκφρασης συλλογικών στάσεων και αιτημάτων, τα οποία διαμόρφωναν εκ νέου τη συνολική εικόνα του Aνατολικού Ζητήματος. Aπό την άλλη, η πολιτική της Πύλης και οι διεθνείς ανταγωνισμοί μεταφέρονταν στο βιωμένο χώρο και αποτελούσαν το έναυσμα για την έκρηξη τοπικών αντιπαραθέσεων.