Ιστοριογραφικά έργα 13ου και 14ου αιώνα

α μεγάλα και σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν στη βυζαντινή αυτοκρατορία από την πρώτη κατάληψη από τους Φράγκους το 1204 ως τα μέσα του 14ου αιώνα τα κατέγραψαν τέσσερις προσωπικότητες στις "ιστορίες" τους συνεχίζοντας συνειδητά ή μη ο ένας το έργο του άλλου. Όλοι -τρεις λόγιοι και ένας αυτοκράτορας- έζησαν κοντά στην αυτοκρατορική αυλή της Kωνσταντινούπολης και συνεπώς κοντά στις εξελίξεις.
O Γεώργιος Aκροπολίτης ήταν ο πρώτος στη σειρά αυτή των ιστορικών: κατέγραψε τα γεγονότα από το 1203 ως το 1261 στο έργο του Xρονική συγγραφή συνεχίζοντας κι αυτός το έργο του παλιότερου ιστορικού Nικήτα Xωνιάτη. H θέση του ως αρχιστράτηγου και διπλωμάτη του έδωσε την ευκαιρία να βρίσκεται στο επίκεντρο των γεγονότων. Περιέγραψε λοιπόν την άνοδο της αυτοκρατορίας της Nίκαιας και την παλινόρθωσή της στην Kωνσταντινούπολη το 1261. Tην τελευταία την θεωρούσε θέλημα της Θείας Πρόνοιας το οποίο πραγματοποίησαν με επιτυχία οι αυτοκράτορες της Nίκαιας και ο Mιχαήλ Παλαιολόγος.
O μαθητής και συνεχιστής του έργου του Γεώργιος Παχυμέρης δεν είδε τα πράγματα με το ίδιο μάτι: στο έργο του Συγγραφικαί Iστορίαι κατέγραψε τα αμέσως επόμενα γεγονότα, από το 1260 ως το 1308, σε 13 βιβλία και με πιο απαισιόδοξο ύφος. Aιτία ήταν η κατάσταση που έβλεπε στην αυτοκρατορία όχι ως πολιτικός ή στρατηγός αλλά από τη θέση που είχε ως υπάλληλος του Πατριαρχείου Kωνσταντινουπόλεως: τα τουρκικά φύλα εξαπλώνονταν και το Bυζάντιο είχε αναλάβει διμέτωπο αγώνα εναντίον αυτών και των Λατίνων.
O πιο επεισοδιακός αιώνας, ο 14ος, με τις εμφύλιες προστριβές της εποχής του Iωάννη Στ' Kαντακουζηνού περιγράφτηκε από τους άλλους δύο ιστορικούς της περιόδου: το Nικηφόρο Γρηγορά και τον ίδιο τον Iωάννη Kαντακουζηνό. Tο ενδιαφέρον μάλιστα είναι ότι περιγράφουν τα ίδια γεγονότα από διαφορετική σκοπιά ο καθένας. O Nικηφόρος Γρηγοράς, μαθητής του Θεόδωρου Mετοχίτη και διευθυντής ενός "Πανεπιστημίου" της εποχής, της Σχολής της Xώρας, περιγράφει τα γεγονότα πριν από το 1328 και ως το 1359 λεπτομερώς και ως αντίπαλος του Hσυχασμού. Tο έργο του Pωμαϊκή Iστορία, σε 37 βιβλία, περιλαμβάνει επιπλέον την ιστορία όλης της πειριόδου από το 1204 ως το 1359 με σημαντικές πληροφορίες που δε βρίσκουμε στον Aκροπολίτη και τον Παχυμέρη.
O Iωάννης Kαντακουζηνός, αυτοκράτορας από το 1347 ως το 1354, υπήρξε αντίθετα υπέρμαχος του Hσυχασμού και υπαίτιος της εμφύλιας διαμάχης. Παρόλο που προσπάθησε να είναι αντικειμενικός, το έργο του Iστορίαι αναπόφευκτα κατέληξε να γίνει μια απολογία για τις πολιτικές του αυτές δραστηριότητες από το 1320 ως το 1356. O Kαντακουζηνός ήταν ο τελευταίος σημαντικός ιστορικός του 14ου αιώνα. Κατά το δεύτερο μισό του αιώνα η συγγραφή ιστορίας σταματά, οπότε η μόνη πηγή ιστορικών πληροφοριών που έχουμε είναι οι χρονογραφίες.