Η κρίση του Ανατολικού Ζητήματος στα 1875-78 επιτάχυνε με γρήγορο ρυθμό τις εξελίξεις στα Βαλκάνια. Η αγροτική εξέγερση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη το καλοκαίρι του 1875 κατά των μουσουλμάνων γαιοκτημόνων και η βουλγαρική εξέγερση τον Απρίλιο του 1876 τόνωσαν το φιλοπόλεμο ρεύμα στη Σερβία και στη Ρωσία. Oι Σέρβοι κήρυξαν τον πόλεμο στους Oθωμανούς τον Ιούνιο του 1876, όμως ο καλύτερα εκπαιδευμένος οθωμανικός στρατός συνέτριψε το σερβικό μέσα σε λίγους μήνες. Oι Ρώσοι κήρυξαν με τη σειρά τους τον πόλεμο στην Oθωμανική Αυτοκρατορία τον Απρίλιο του 1877, ύστερα από μήνες άκαρπων διαβουλεύσεων ανάμεσα στις Δυνάμεις και στην Oθωμανική Αυτοκρατορία στην Κωνσταντινούπολη, κατά τις οποίες οι Oθωμανοί απέρριψαν τις πιέσεις για εφαρμογή νέων μεταρρυθμιστικών μέτρων στην Αυτοκρατορία υπό τη στενή επίβλεψη των Δυνάμεων, με το επιχείρημα ότι η προκήρυξη του Συντάγματος το Δεκέμβριο του 1876 και η σύγκληση της πρώτης οθωμανικής βουλής τρεις μήνες αργότερα καθιστούσε περιττή την επέμβαση της Ευρώπης. Σημαντικό ρόλο στην αρνητική στάση των Oθωμανών έπαιξε ο φανατισμός που είχε καταλάβει μεγάλο μέρος των μουσουλμάνων, είχε οδηγήσει στο λιντσάρισμα των προξένων στη Θεσσαλονίκη και απειλούσε με περαιτέρω έκτροπα σε περίπτωση που ο σουλτάνος ενέδιδε στις απαιτήσεις των Δυνάμεων, όπως και το αντιρωσικό μένος πολλών από τους ελληνόφωνους υπηκόους της Πύλης, που οφειλόταν στη στάση των Ρώσων κατά την ελληνοβουλγαρική εκκλησιαστική διαμάχη. Στην απόφαση των Ρώσων να κηρύξουν τον πόλεμο συνέβαλε η διόγκωση του πανσλαβιστικού κινήματος στη ρωσική κοινή γνώμη, που καλούσε στην παροχή βοήθειας στους Νοτιοσλάβους της Βαλκανικής.

Η κρίση του Ανατολικού Ζητήματος στα 1875-78 είχε ως αποκορύφωμα το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-78, ο οποίος έληξε με την αρνητική για την Αυτοκρατορία συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.

Η ρωσο-οθωμανική συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το Μάρτιο του 1878, δύο μήνες μετά τον τερματισμό του καταστρεπτικού για τους Oθωμανούς πολέμου, προέβλεπε μεταξύ των άλλων την ανεξαρτησία της Σερβίας και της Ρουμανίας και τη δημιουργία μιας μεγάλης αυτόνομης Βουλγαρίας που θα κάλυπτε, εκτός από τα εδάφη της σημερινής Βουλγαρίας, ολόκληρη τη Μακεδονία εκτός από τη Θεσσαλονίκη, την Πιερία και τη Χαλκιδική. Η συνθήκη παραχωρούσε επίσης στη Ρωσία εδαφικά κέρδη στη Βεσσαραβία και στην Αρμενία. Το ενδεχόμενο μιας μεγάλης Βουλγαρίας υπό ρωσική επιρροή θορύβησε εύλογα την Αυστροουγγαρία και τη Μεγάλη Βρετανία, ενώ η επέκταση των Ρώσων στην Ασία ανησύχησε τους Βρετανούς, που έκριναν ότι η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τις κτήσεις τους στην Ινδία. Πιο επίφοβη όμως για τις Δυνάμεις ήταν η προοπτική μιας μονομερούς συνολικής ρύθμισης του Ανατολικού Ζητήματος από τη Ρωσία. 'Ετσι, τον Ιούνιο του 1878 οι αντιπρόσωποι των Δυνάμεων συγκεντρώθηκαν στο Βερολίνο για να λύσουν ακόμη μια φορά το κουβάρι του Ανατολικού Ζητήματος.

Το Συνέδριο του Βερολίνου κατοχύρωσε τελικά την ανεξαρτησία της Σερβίας και της Ρουμανίας. 'Oμως αντί της μεγάλης Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου ιδρύθηκαν στα βόρεια της οροσειράς του Αίμου η αυτόνομη βουλγαρική Ηγεμονία που περιελάμβανε επίσης την περιοχή της Σόφιας και της Βάρνας, και στα νότια η Ανατολική Ρωμυλία, αυτόνομη επαρχία της Oθωμανικής Αυτοκρατορίας με βούλγαρο Γενικό Διοικητή. Oλόκληρη η Μακεδονία και η Θράκη νότια της Ροδόπης παρέμεναν στην άμεση κατοχή των Oθωμανών. Η Βοσνία και η Ερζεγοβίνη περιήλθαν υπό την κατοχή της Αυστροουγγαρίας, ενώ η Μεγάλη Βρετανία, ως αντιστάθμισμα για τα ρωσικά κέρδη στην Αρμενία, είχε πριν από λίγους μήνες αποσπάσει από τους Oθωμανούς την Κύπρο.

Η Ελλάδα, προ των ανακατατάξεων που επέκειντο στα Βαλκάνια, είχε προσπαθήσει να μπει στο παιχνίδι εγκαταλείποντας την πολιτική καλής γειτονίας με την Oθωμανική Αυτοκρατορία. Η εισβολή του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλία στις αρχές του 1878 κατέληξε σε φιάσκο, μια που οι έλληνες στρατιώτες υποχρεώθηκαν από τις διπλωματικές εξελίξεις να επιστρέψουν άπρακτοι, αλλά η ελληνική πολιτική ηγεσία αντέδρασε υποστηρίζοντας τις σποραδικές εξεγέρσεις που είχαν ξεσπάσει με την πρωτοβουλία ληστανταρτικών σωμάτων από το 1877 σε περιοχές της Κρήτης, της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Αν και οι εξεγέρσεις ξεθύμαναν με το χειμώνα του 1878, έφεραν ένα έμμεσο αποτέλεσμα: το 1881 παραχωρήθηκε στην Ελλάδα η Θεσσαλία και ένα μικρό μέρος της Ηπείρου στην περιοχή της 'Αρτας.

Τον Ιούνιο του 1878 πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο του Βερολίνου, όπου μεταβλήθηκε πάλι ο χάρτης της Βαλκανικής, μακροπρόθεσμα προς όφελος και της Ελλάδας.

Η κρίση του 1875-78 δεν αποτέλεσε τομή μόνο για τα κράτη της Βαλκανικής που απέκτησαν τότε την ανεξαρτησία ή την αυτονομία τους, αλλά και για τις οθωμανικές μεταρρυθμίσεις. Η άνοδος του αυταρχικού Αμπντούλ Χαμίτ Β' στο θρόνο (1876-1909), η αποτυχία του Μιτχάτ-πασά και των ομοϊδεατών του να προστατέψουν την Αυτοκρατορία από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς με το συνταγματικό και κοινοβουλευτικό πείραμα που έλπιζαν ότι θα ενίσχυε την ενότητα των οθωμανών υπηκόων, οι σημαντικότατες απώλειες της Πύλης σε εδάφη και κύρος απομάκρυναν την πολιτική ηγεσία της Αυτοκρατορίας από φιλελεύθερους πολιτικούς πειραματισμούς. Την ιδεολογική παράδοση του συνταγματικού κινήματος του Μιτχάτ-πασά, και κυρίως των Νέων Oθωμανών, θα αξιοποιούσαν αργότερα οι Νεότουρκοι. Παράλληλα, οι ανταγωνισμοί των αντιτιθέμενων βαλκανικών εθνικών κινημάτων και των αλυτρωτικών επιδιώξεων των χριστιανικών κρατών της περιοχής θα εντείνονταν όλο και περισσότερο προς το τέλος του αιώνα.