Κατασκευή
Η κατασκευή ψηφιδωτών είχε αρχικά εξελιχθεί από του Ρωμαίους με τη διαφορά ότι οι τελευταίοι κατασκεύαζαν ψηφιδωτά στο δάπεδο όχι στους τοίχους. Επιτοίχια ψηφιδωτά εμφανίζονται στην βυζαντινή περίοδο. Τα βυζαντινά ψηφιδωτά κατασκευάζονταν με την στερέωση ψηφίδων από διάφορα υλικά σε υγρό ακόμα ασβεστοκονίαμα που είχε απλωθεί προηγουμένως στον τοίχο. Το υπόστρωμα αυτό ήταν κατασκευασμένο από ασβέστη και άμμο με ενίσχυση από άχυρα που ανακατεύονταν στο μείγμα. Πλατυκέφαλα καρφιά χρησιμοποιούνταν για την καλλίτερη στερέωση του ασβεστοκονιάματος στον τοίχο. Πρώτα σχεδιαζόταν με κόκκινη μπογιά το σχέδιο της παράστασης πάνω στο υπόστρωμα και στη συνέχεια βυθίζονταν με το χέρι μια-μια οι κατάλληλες ψηφίδες. Για τα πρόσωπα και τα χέρια χρησιμοποιούνταν μικρότερες ψηφίδες, για τα φορέματα μεγαλύτερες.
Τα υλικά κατασκευής των ψηφίδων ήταν τριών ειδών:
-
Φυσικά υλικά, κυρίως έγχρωμα μάρμαρα: υπόλευκο, μπεζ, πράσινο, καφέ, ροζ. Οι ψηφίδες απλώς κομματιάζονταν.
-
Γυαλί, κυρίως κόκκινο, μπλε, μωβ. Κατασκευάζονταν ράβδοι από γυαλί καταλλήλου χρώματος οι οποίες έσπαγαν σε μικρά κομμάτια επί τόπου.
-
Χρυσές. Οι χρυσές κατασκευάζονταν από άχρωμο-υποκίτρινο γυαλί στο οποίο μετά την ψύξη του διαστρώνονταν φύλλου χρυσού στην άνω επιφάνεια και στη συνέχεια ακολουθούσε νέα επικάλυψη από γυαλί για την διαρκή προστασία του (εικ 42).
Η κατασκευή των ψηφιδωτών ήταν εξαιρετικά εξειδικευμένη εργασία και για το λόγο αυτό οι ψηφίδες κατασκευάζονταν μόνο στην Κωνσταντινούπολη και τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα. Στις μεγάλες αυτοκρατορικές χορηγίες σε ναούς ο αυτοκράτωρ έστελνε τις ψηφίδες και τους ψηφοθέτες από την Κωνσταντινούπολη, αλλά ο ναός κατασκευαζόταν από τοπικά υλικά και μαστόρους. Τα παλαιότερα εικονιστικά ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας κατασκευάστηκαν μετά το 843, ενώ αρχικά είχε μόνο ανεικονικές παραστάσεις.