Πόλεις-οχυρά και φυλάκια του ανατολικού συνόρου: Ζηνοβία, Σεργιόπολις, Κασρ ιμπν Βαρντάν
  Στους Πρώιμους Bυζαντινούς χρόνους ξανασυναντάμε στη Μεσόγειο την οχυρωμένη πόλη. Τα τείχη συνεισέφεραν στην ανόρθωση της αστικής ζωής από την κρίση του 3ου αιώνα και στον αγώνα για την αντιμετώπιση μελλοντικών απειλών. Οι οχυρώσεις των πόλεων στο ανατολικό σύνορο ήταν λοιπόν το επίκεντρο της οικοδομικής δραστηριότητας του Ιουστινιανού. Η Ζηνοβία (σημ. Halabiyah, Συρία), στον Ευφράτη, επεκτάθηκε και οχυρώθηκε από δύο μηχανικούς (αρχιτέκτονες με μαθηματικές γνώσεις) του Ιουστινιανού, τον Ιωάννη της Κωνσταντινουπόλεως και τον Ισίδωρο το Νεότερο. Ο τελευταίος ήταν ανιψιός του Ισιδώρου των Τράλλεων, αρχιτέκτονα της Αγίας Σοφίας, που του ανατέθηκε επίσης να επιβλέψει την ανακατασκευή της Αγίας Σοφίας, αφού ο αρχικός τρούλος κατέρρευσε το 558. Τα ογκώδη τείχη της Ζηνοβίας υψώνονται απότομα σχηματίζοντας ένα απόρθητο κάστρο. Περιλαμβάνουν ένα τριώροφο φυλάκιο (praetorium) και προστατεύονται με ένα κυματοθραύστη από τα ανερχόμενα νερά του Ευφράτη.
  Το 527-542, ο Ιουστινιανός κατασκεύασε τεράστια οχυρωματικά τείχη, καθώς και δρόμους με κιονοστοιχίες (έμβολοι), κινστέρνες, λουτρά και εκκλησίες, στο απομακρυσμένο κέντρο προσκυνήματος της Σεργιόπολης (σημ. Rusafah, Ιράκ, που πήρε το όνομά της από το λατρευόμενο άγιο Σέργιο). Τα τείχη διαθέτουν τετράγωνους, πολυγωνικούς και κυκλικούς πύργους με ύψος περίπου 12 μέτρα και περιβάλλουν μία έκταση περίπου 540x380 μέτρα. Από τις τέσσερις πύλες της πόλης, αυτή που αντίκριζε τις ειρηνικές περιοχές της αυτοκρατορίας προς βορρά ήταν διακοσμημένη με ημικίονες και τυφλές τοξοστοιχίες με πλούσιο διάκοσμο.
  Ένα επίμηκες τετράκογχο κτήριο και η Βασιλική B, που έχει ταυτιστεί με το ναό των Αγίων Σεργίου και Βάκχου, πιθανόν να ανεγέρθηκαν ως μέρος του αυτοκρατορικού οικοδομικού προγράμματος. Το τετράκογχο κτήριο βρίσκεται κοντά στη βόρεια πύλη και ήταν το πρώτο οικοδόμημα που συναντούσαν οι εισερχόμενοι επισκέπτες, καθώς προχωρούσαν κατά μήκος του εμβόλου προς το νότιο τμήμα της πόλης.
  Η Βασιλική B έχει μία αψίδα στο ιερό και κολλητά, στη βόρεια πλευρά του, ένα τρίκογχο παρεκκλήσι μαρτυρίου. Το τρίκογχο ήταν πλούσια διακοσμημένο με δάπεδα από μαρμαροθετήματα (opus sectile), πολύχρωμα ανάγλυφα μοτίβα και χρυσά ψηφιδωτά. Μία λειψανοθήκη, φυλασσόταν στην ανατολική κόγχη. Μία τετράγωνη αίθουσα προστέθηκε αργότερα στο τρίκογχο για να στεγάσει μία δεύτερη σαρκοφάγο, που διέθετε μια ορθογώνια κοιλότητα, για να ρίχνουν οι προσκυνητές τις προσφορές τους προς τον άγιο. Οι δύο λειψανοθήκες μπορεί να συνδέονται με τους τοπικούς αγίους Σέργιο και Βάκχο. Ο Ιουστινιανός και η Θεοδώρα είναι γνωστό ότι δώρησαν στο μαρτύριο ένα διάλιθο σταυρό, τον οποίο, μαζί με τη χρυσή επένδυση του τάφου του αγίου και άλλους θησαυρούς, άρπαξε το 540 ο σασσανίδης βασιλιάς Χοσρόης Α'. Το 591-592, ως ευχαριστήρια προσφορά στον Άγιο Σέργιο για μία στρατιωτική νίκη και την απόκτηση ενός γιου, ο Χοσρόης Β' επέστρεψε το σταυρό του Ιουστινιανού και απέθεσε στο ναό αρκετά χρυσά αφιερώματα. Μία δεύτερη βασιλική (Βασιλική A), η οποία ταυτίζεται από επιγραφή με την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, χτίστηκε το 559 από τον επίσκοπο Αβραάμ. Διαθέτει το τυπικό συριακό βήμα στο κέντρο του κυρίως ναού και συνδεόταν με ένα μεγάλο εκκλησιαστικό ίδρυμα, μονή ή ξενώνα προσκυνητών.
  Η εισαγωγή της ιουστινιάνειας αρχιτεκτονικής στη Συρία διακρίνεται καλύτερα στο στρατιωτικό φυλάκιο του Κασρ Ιμπν Βαρντάν (Qasr ibn- Wardan) (561-564) και ιδιαίτερα στη χρήση τούβλων και τρουλωτών κτισμάτων. Το συγκρότημα, που ήταν πιθανόν η κατοικία του στρατιωτικού διοικητή, απαρτίζεται από ένα ανάκτορο, μία εκκλησία κι ένα στρατώνα. Έχει χρησιμοποιηθεί εξ ολοκλήρου τούβλο, ένα υλικό που συνδέεται με τις ακτές του Αιγαίου και την Ιταλία, το οποίο εναλλάσσεται με ζώνες τοπικού βασάλτη (τούβλα έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για τις κινστέρνες της Σεργιόπολης και τα τείχη της Ζηνοβίας). Οι τρούλοι, ένα τυπικό χαρακτηριστικό της κωνσταντινουπολίτικης αρχιτεκτονικής, κάλυπταν την αίθουσα ακροάσεων του ανακτόρου και την εκκλησία.